Substantivoj

Substantivoj indikas personojn, bestojn, objektojn, ecojn kaj agojn.

Ni dividas ilin al:

Komunaj	Nomoj de unuspecaj personoj, bestoj, objektoj ktp. Ni skribas ilin per malgranda unua litero	`človek`, `učiteľ`, `pes`, `dom`, `strom`, `kniha`, `škola`, `mesiac`, `leto`, `pondelok`, `január`
Unikaj	Nomoj de unikaj personoj, bestoj, geografiaj lokoj, festoj ktp. Ni skribas ilin per GRANDA unua litero. Nomoj de semajnaj tagoj kaj monatoj ne estas personaj nomoj!	`Zuzana`, `Dunčo`, `Vysoké` `Tatry`, `Bratislava`, `Slovensko`, `Vianoce`, `Veľká` `noc`
Konkretaj	Nomoj de personoj, bestoj, objektoj Materiaj, oni povas ilin percepti	`brat`, `Karol`, `mačka`, `pes`, `ryba`, `zajac`, `stôl`, `dom`, `kniha`, `škola`
Malkonkretaj	Nomoj de ecoj, agoj Malmateriaj, oni ne povas ilin percepti	`zdravie`, `múdrosť`, `šťastie`, `láska`, `leto`, `prázdniny`, `matematika`

Deklinacio de substantivoj

Substantivojn ni fleksias (deklinacias) laŭ pluraj deklinacioj. Ĉiu gramatika genro (vira, ina kaj neŭtra) havas siajn deklinaciojn. Ni devas scii ne nur al kiu genro sed ankaŭ al kiu deklinacio apartenas ĉiu substantivo. Tiam ni povos uzi ĝin ĝuste.

Ekz. substantivo mama apartenas al deklinacio žena.

	Singularo	Pluralo
	`žena`
N	žena	ženy
G	ženy	žien
D	žene	ženám
A	ženu	ženy
L (o)	žene	ženách
I (so)	ženou	ženami

	Singularo	Pluralo
	`mama`
N	mama	mamy
G	mamy	mám
D	mame	mamám
A	mamu	mamy
L (o)	mame	mamách
I (so)	mamou	mamami

Ankaŭ: babka, vnučka, dcéra, rodina, priateľka...

Substantivo chlapec apartenas al deklinacio chlap.

	Singularo	Pluralo
	`chlap`
N	chlap	chlapi
G	chlapa	chlapov
D	chlapovi	chlapom
A	chlapa	chlapov
L (o)	chlapovi	chlapoch
I (so)	chlapom	chlapmi

	Singularo	Pluralo
	`chlapec`
N	chlapec	chlapci
G	chlapca	chlapcov
D	chlapcovi	chlapcom
A	chlapca	chlapcov
L (o)	chlapcovi	chlapcoch
I (so)	chlapcom	chlapcami ^?

Ankaŭ: vnuk, dedko, otec, syn, priateľ, študent, muž...

Deklinacioj de substantivoj

Vira genro

		Substantivoj de vivaj objektoj		Substantivoj de ne vivaj objektoj		Fremddevenaj substantivoj
		`chlap`	`hrdina`	`dub`	`stroj`	`kuli`
Singularo	N	chlap	hrdin-a	dub	stroj	kuli
	G	chlap-a	hrdin-u	dub-a	stroj-a	kuli-ho
	D	chlap-ovi	hrdin-ovi	dub-u	stroj-u	kuli-mu
	A	chlap-a	hrdin-u	dub	stroj	kuli-ho
	L	chlap-ovi	hrdin-ovi	dub-e	stroj-i	kuli-m
	I	chlap-om	hrdin-om	dub-om	stroj-om	kuli-m
Pluralo	N	chlap-i	hrdin-ovia	dub-y	stroj-e	kuli-ovia
	G	chlap-ov	hrdin-ov	dub-ov	stroj-ov	kuli-ov
	D	chlap-om	hrdin-om	dub-om	stroj-om	kuli-om
	A	chlap-ov	hrdin-ov	dub-y	stroj-e	kuli-ov
	L	chlap-och	hrdin-och	dub-och	stroj-och	kuli-och
	I	chlap-mi	hrdin-ami	dub-mi	stroj-mi	kuli-ami

Helpilo:

Vira genro
vivaj objektoj ^?	ne vivaj objektoj ^?
Finiĝas per konsonanto aŭ -o `chlap`, `chlapec`, `otec`, `brat`, `syn`, `učiteľ`, `spolužiak`, `priateľ`, `pes`, `lev`, `dedo`, `Jano`, `Martin` Finiĝas per -a `hrdina`, `hokejista`, `huslista`, `cyklista`, `vodca`, `sluha`	Finiĝas per malmola aŭ neŭtra konsonanto `dub`, `dom`, `strom`, `obraz`, `hrad`, `plot`, `stôl`, `vlak` Finiĝas per mola konsonanto `stroj`, `kôš`, `oheň`, `nôž`, `čaj`, `počítač`

Vivantaj viraj substantivoj estas fleksigitaj en la singularo laŭ la modelo chlap, kaj en la pluralo laŭ la modelo dub (se substantivo finiĝas je malmola aŭ ambigua konsonanto), aŭ laŭ la modelo stroj (se la substantivo finiĝas per mola konsonanto).

Deklinacio chlap

Al deklinacio chlap apartenas:

substantivoj de vira genro, vivaj objektoj, kiuj finiĝas per konsonanto aŭ -o:
chlapec, otec, syn, dedo, Jano, pes, vnuk, spolužiak
nur en singularo – bestojn indikantaj substantivoj:
pes, vlk, vták, lev, medveď, kôň

Rimarko: En plurnombra nominativo ili povas havi ankaŭ finaĵojn -ovia (synovia, otcovia, dedovia...) aŭ -ia (učitelia, bratia...).

Deklinacio hrdina

Al deklinacio hrdina apartenas:

substantivoj de vira genro (vivaj objektoj), kiuj finiĝas per -a:
sudca, sluha, hokejista, huslista

Rimarko: Vortoj kun finaĵo -ista en plurnombra nominativo havas finaĵon -i (huslisti, hokejisti...).

Deklinacio dub

Al deklinacio dub apartenas:

substantivoj de vira genro (ne vivaj objektoj), kiuj finiĝas per malmola aŭ neŭtra konsonanto:
potok, dom, strom, obraz, autobus, trolejbus, pondelok, utorok, štvrtok, piatok
nur en pluralo – bestojn indikantaj substantivoj, kiuj finiĝas per malmola aŭ neŭtra konsonanto:
slon, had, vlk, lev

Deklinacio stroj

Al deklinacio stroj apartenas:

substantivoj de vira genro (ne vivaj objektoj), kiuj finiĝas per mola konsonanto:
kôš, oheň, nôž, čaj, počítač, dážď, máj, kameň
nur en pluralo – bestojn indikantaj substantivoj, kiuj finiĝas per mola konsonanto:
medveď, kôň, mravec

Deklinacio kuli

Al deklinacio kuli apartenas:

fremdaj substantivoj de vira genro, viraj nomoj kaj familiaj nomoj, kiuj finiĝas per vokaloj i, y, í, e, é, ä, ű, ö, ő:
pony, grizly, abbé, Škultéty, Goethe, Krčméry, Nietsche

Ina genro

Singularo
	`žena`	`ulica`	`dlaň`	`kosť`	`gazdiná`	`idea`
N	žen-a	ulic-a	dlaň	kosť	gazdin-á	ide-a
G	žen-y	ulic-e	dlan-e	kost-i	gazdin-ej	ide-y
D	žen-e	ulic-i	dlan-i	kost-i	gazdin-ej	ide-i
A	žen-u	ulic-u	dlaň	kosť	gazdin-ú	ide-u
L	žen-e	ulic-i	dlan-i	kost-i	gazdin-ej	ide-i
I	žen-ou	ulic-ou	dlaň-ou	kosť-ou	gazdin-ou	ide-ou
Pluralo
N	žen-y	ulic-e	dlan-e	kost-i	gazdin-é	ide-y
G	žien/-í	ulíc/-í	dlan-í	kost-í	gazdín	ide-í
D	žen-ám	ulic-iam	dlan-iam	kost-iam	gazdin-ám	ide-ám
A	žen-y	ulic-e	dlan-e	kost-i	gazdin-é	ide-y
L	žen-ách	ulic-iach	dlan-iach	kost-iach	gazdin-ách	ide-ách
I	žen-ami	ulic-ami	dlaň-ami	kosť-ami	gazdin-ami	ide-ami

Helpilo:

Ina genro
Finiĝas per -a	Finiĝas per konsonanto
Antaŭ la -a estas malmola aŭ neŭtra konsonanto `žena`, `voda`, `hlava`, `ruka`, `noha`, `chata`, `Bratislava`, `Nitra`, `rodina` Antaŭ la -a estas mola konsonanto `ulica`, `práca`, `stanica`, `schôdza`, `tabuľa`, `ruža`, `cibuľa`, `vaňa`, `nedeľa`	en nominativo pluralo finiĝas per -e `dlaň`, `pieseň`, `loď`, `báseň` en nominativo pluralo finiĝas per -i `kosť`, `noc`, `krv`, `vlasť`

Deklinacio žena

Al deklinacio žena apartenas:

substantivoj de ina genro kun finaĵo -a. Antaŭ la -a estas malmola aŭ neŭtra konsonanto.:
mama, dcéra, vnučka, rodina, kniha, cesta, voda, ruka, noha, hlava, streda, sobota

Rimarko: Kiam en genitivo pluralo ni ne aldonas iun finaĵon, plilongiĝas radiko de la vorto.

mama - mám
kniha - kníh
ruka - rúk
noha - nôh

Deklinacio ulica

Al deklinacio ulica apartenas:

Substantivoj de ina genro kun finaĵo -a. Antaŭ la -a estas mola konsonanto.:
práca, stanica, schôdza, tabuľa, ruža, cibuľa, vaňa, fľaša, nedeľa, chvíľa

Rimarko: Kiam en genitivo pluralo ni ne aldonas iun finaĵon al la vorto, plilongiĝas ĝia radiko.

stanica - staníc
tabuľa - tabúľ
fľaša - fliaš
chvíľa - chvíľ

Deklinacio dlaň

Al deklinacio dlaň apartenas:

substantivoj de ina genro, kiuj finiĝas per konsonanto. En plurnombra nominativo ili finiĝas per -e (dlane).:
pieseň, loď, báseň, reportáž, posteľ, predpoveď

Deklinacio kosť

Al deklinacio kosť apartenas:

substantivoj de ina genro, kiuj finiĝas per konsonanto. En plurnombra nominativo ili finiĝas per -i (kosti).:
vec, noc, step, pomoc, zmes, radosť, krv

Deklinacio gazdiná

Al deklinacio gazdiná apartenas:

substantivoj de ina genro - nur kelketaj vortoj. Ĉefe tio estas nomoj de personoj de feŭda epoko.:
princezná, kráľovná, cisárovná, šľachtičná, stryná

Deklinacio idea

Foje oni distingas apartan deklinacion idea. Al la deklinacio idea apartenas:

fremdaj vortoj de ina genro, kiuj finiĝas per -ea, -oa, -ua:
orchidea, Andrea, aloa, Nikaragua, Ikea

Apartajn deklinaciojn havas vortoj mať (patrino) kaj pani (sinjorino).

	Singularo	Pluralo
	`mať`
N	mať	mater-e
G	mater-e	mater-í
D	mater-i	mater-iam
A	mať	mater-e
L	mater-i	mater-iach
I	mater-ou	mater-ami

	Singularo	Pluralo
	`pani`
N	pan-i	pan-ie
G	pan-ej	pan-í
D	pan-ej	pan-iam
A	pan-iu	pan-ie
L	pan-ej	pan-iach
I	paň-ou	pan-iami

Rimarko: Substantivon pani ni deklinacias nur tiam, kiam ĝi estas sola. Se ĝi estas en kunmetaĵo kun persona nomo, ni ne deklinacias ĝin.

to je pani Malá
ideme od pani Malej
ideme k pani Malej
vidím pani Malú

Neŭtra genro

Singularo
	`mest`-`o`	`srdce`	`vysvedčenie`	`dievča`
N	mest-o	srdc-e	vysvedčen-ie	dievč-a
G	mest-a	srdc-a	vysvedčen-ia	dievč-aťa
D	mest-u	srdc-u	vysvedčen-iu	dievč-aťu
A	mest-o	srdc-e	vysvedčen-ie	dievč-a
L	mest-e/-u	srdc-i	vysvedčen-í	dievč-ati
I	mest-om	srdc-om	vysvedčen-ím	dievčať-om
Pluralo
N	mest-á	srdc-ia	vysvedčen-ia	dievč-atá/-ence
G	miest/-í	sŕdc	vysvedčen-í	dievč-at/-eniec
D	mest-ám	srdc-iam	vysvedčen-iam	dievč-atám/-encom
A	mest-á	srdc-ia	vysvedčen-ia	dievč-atá/-ence
L	mest-ách	srdc-iach	vysvedčen-iach	dievč-atách/-encoch
I	mest-ami	srdc-ami	vysvedčen-iami	dievč-atami/-encami

Helpilo:

Neŭtra genro
Finiĝas per -o, -on aŭ -um `mesto`, `auto`, `jablko`, `Slovensko`, `epiteton`, `múzeum` Finiĝas per -e `srdce`, `vajce`, `more`, `nástupište`, `pole` Finiĝas per -ie `vysvedčenie`, `lístie`, `stretnutie`, `námestie`, `umenie` Finiĝas per -a aŭ -ä `dievča`, `dieťa`, `zviera`, `kura`, `žriebä`

Deklinacio mesto

Al deklinacio mesto apartenas:

substantivoj de neŭtra genro kun finaĵo -o:
auto, koleso, jablko, Slovensko, kakao, drevo, dielo, vedro, oko, ucho, brucho, mydlo
fremdaj vortoj kun finaĵoj -on aŭ -um:
epiteton, múzeum

Deklinacio srdce

Al deklinacio srdce apartenas:

substantivoj de neŭtra genro kun finaĵo -e:
vajce, more, nástupište, pole

Deklinacio vysvedčenie

Al deklinacio vysvedčenie apartenas:

substantivoj de neŭtra genro kun finaĵo -ie:
lístie, stretnutie, zahraničie, námestie, umenie

Rimarko: La finaĵoj ĉiam restas longaj, regulo de ritma mallongigo ne validas.

Deklinacio dievča

Al deklinacio dievča apartenas:

substantivoj de neŭtra genro kun finaĵoj -a aŭ -ä:
dieťa, zviera, páža, knieža, mláďa, kura, žriebä

Rimarko: Vorto dieťa havas jenajn pluralajn formojn:
deti, detí, deťom, deti, o deťoch, s deťmi.

Nur-pluralaj substantivoj

Kelkaj substantivoj havas nur pluralan formon, eĉ se ili indikas nur unu objekton:

tie nohavice, tie plavky, tie šaty, tie okuliare, tie nožnice, tie pľúca, tie Košice

Čo je to? To sú okuliare.
Aké sú okuliare? Okuliare sú nové.
Čie sú to okuliare? Okuliare sú mamine.
Tie okuliare sú nové a mamine.

Tiaj ĉi substantivoj ne havas singularan formon, nur pluralan. Ni nomas ilin pluralformaj substantivoj. Ili estas deklinaciataj nur en pluralo.

Pluralforma substantivo:

jedny nohavice

dvoje nohavice

Distingu:

Unu objekto (pluralforma substantivo)	Multaj objektoj
`nohavice` `plavky` `nohavičky` `slipy` `rifle` `šaty`	`rukavice` (`jedna` `rukavica`, `dve` `rukavice`) `topánky` (`jedna` `topánka`, `dve` `topánky`) `čižmy` (`jedna` `čižma`, `dve` `čižmy`) `ponožky` (`jedna` `ponožka`, `dve` `ponožky`)

Pluralformajn substantivojn ni ofte uzas por geografiaj nomoj.

mesto Košice
mesto Levice
mesto Trenčianske Teplice
pohorie Vysoké Tatry
pohorie Nízke Tatry
Alpy, Benátky, Atény, Piešťany, Donovaly, Kúty...

Inaj vortoj de profesioj

Inajn formojn de profesioj ni kreas per sufikso -ka:

lekár - lekárka
predavač - predavačka
kuchár - kuchárka
učiteľ - učiteľka
podnikateľ - podnikateľka
kuchár - kuchárka
pekár - pekárka
manažér - manažérka
sekretár - sekretárka
policajt - policajtka
prekladateľ - prekladateľka
fotograf - fotografka

Se vira formo de la profesio finiĝas per -k, tiam tiu ĉi -k ŝanĝiĝas al -č kaj tiam ni aldonas sufikson -ka:

právnik - právnička
pokladník - pokladníčka
čašník - čašníčka
tanečník - tanečníčka
lekárnik - lekárnička
informatik - informatička
chemik - chemička

Diminutivoj

Parolante kun infanoj ni ofte uzas diminutivajn substantivojn kaj malformalajn alparolojn.

auto - autíčko	aŭto - aŭteto
dom - domček	domo - dometo
dieťa - dieťatko	infano - infaneto
mama - mamička	patrino - panjo

Kde máš autíčka, Janko?
Páči sa ti tento domček pre bábiky?
Aké krásne dieťatko!
Kde máš mamičku?
k.s.

dom

domček

strom

stromček

auto

autíčko

posteľ

postieľka

De unu vorto foje eblas krei kelkajn diminutivajn formojn, ekz.:

Zuzana - Zuzka, Zuzička, Zuzanka...
ruka - rúčka, ručička...
mama - mamka, mamička, mamulienka...
otec - otecko
tato - tatko, tatíčko

Verbaj substantivoj

Ili esprimas agon kiel verboj sed havas substantivan formon. Ni kreas ilin tre facile: de infinitivo písať ni deprenas finaĵon -ť kaj aldonas finaĵon -nie aŭ -tie: písanie. Ĉiuj tiaj ĉi substantivoj havas neŭtran genron kaj estas deklinaciataj laŭ la deklinacio vysvedčenie. Por ili validas ankaŭ regulo de ritma mallongigo: zapnúť - zapnutie.

`písať` + `A`	`To` `je` `program` `na` `písanie` + `G`
`písať` `text`	`To` `je` `program` `na` `písanie` `textu`. Tio estas programo por skribado de tekstoj.

`počúvať` + `A`	`To` `je` `program` `na` `počúvanie` + `G`
`počúvať` `hudbu`	`To` `je` `program` `na` `počúvanie` `hudby`. Tio estas programo por aŭskultado de muziko.

Atenton:
kresliť - kreslenie, vidieť - videnie, zapnúť - zapnutie, vypnúť - vypnutie