Czasowniki

Czasowniki nazywają czynność lub stan osób, zwierząt, rzeczy itd.

Dzielimy je na:

Ze względu na znaczenie:

pełnoznaczeniowe
- czynnościowe
  - zwrotne
    česať sa, umyť sa, učiť sa
  - niezwrotne
    čítať, písať, hovoriť, cestovať
- stanowe
  - zwrotne
    tešiť sa, báť sa, cítiť sa
  - niezwrotne
    rásť, ochorieť, kvitnúť
niepełnoznaczeniowe (pomocnicze)
chcieť, smieť, môcť, vedieť, mať (=mať povinnosť), byť (=existovať), začať, prestať, stať sa...

Czasowniki czynnościowe dzielimy na:

przedmiotowe
- przechodnie
  čítať (knihu), variť (polievku), kúpiť (dom)
- nieprzechodnie
  rozprávať sa (s bratom), pripravovať sa (na vyučovanie)
Nieprzedmiotowe
plakať, sedieť, cestovať

Ze względu na aspekt:

Dokonane (aspekt dokonany)
napísať, prečítať, dojesť, dopiť
Niedokonane (aspekt niedokonany)
písať, čítať, jesť, piť

Ze względu na zwrotność:

zwrotne
tešiť sa, báť sa, usmievať sa, ponáhľať sa
niezwrotne
kresliť, rásť, myslieť, chodiť

Odmiana czasowników

Czasowniki w każdej osobie liczby pojedynczej i mnogiej przyjmują inną koncówkę. Istnieje kilka wzorców koniugacyjneych – grup czasowników przyjnujących jednakowe końcówki.

Czasowniki w języku słowackim występują w trzech czasach: przeszlym, (písal) przyszłym (bude písať).i terażniejszym(píše).

	Czas teraźniejszy
	Liczba pojedyncza			liczba mnoga
bezokolicznik	1. osoba	2. osoba	3. osoba	1. osoba	2. osoba	3. osoba	2. osoba l.p., tryb rokazujący	3. osoba l.p., czas przeszły
br-ať	ber-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	ber!	br-al
chudn-úť	chudn-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	chudn-i!	chud-ol
chyt-ať	chyt-ám	-áš	-á	-áme	-áte	-ajú	chyt-aj!	chyt-al
čes-ať	češ-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	češ!	čes-al
hyn-úť	hyn-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	hyň!	hyn-ul
krič-ať	krič-ím	-íš	-í	-íme	-íte	-ia	krič!	krič-al
nies-ť	nes-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	nes!	nies-ol
prac-ovať	prac-ujem	-uješ	-uje	-ujeme	-ujete	-ujú	prac-uj!	prac-oval
rob-iť	rob-ím	-íš	-í	-íme	-íte	-ia	rob!	rob-il
rozum-ieť	rozum-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ejú	rozum-ej!	rozum-el
tr-ieť	tr-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	tr-i!	tr-el
vid-ieť	vid-ím	-íš	-í	-íme	-íte	-ia	viď!	vid-el
ž-ať	žn-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	žn-i!	ža-l
žu-ť	žu-j-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	žu-j!	žu-l

Przydatne czasowniki:

byť (być)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja som	my sme
ty si	vy ste
on/ona/ono je	oni/ony sú

bývať (mieszkać)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja bývam	my bývame
ty bývaš	vy bývate
on/ona/ono býva	oni/ony bývajú

volať sa (nazywać się)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja sa volám	my sa voláme
ty sa voláš	vy sa voláte
on/ona/ono sa volá	oni/ony sa volajú

mať (mieć)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja mám	my máme
ty máš	vy máte
on/ona/ono má	oni/ony majú

hovoriť (mówić)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja hovorím	my hovoríme
ty hovoríš	vy hovoríte
on/ona/ono hovorí	oni/ony hovoria

mať sa (mieć się)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja sa mám	my sa máme
ty sa máš	vy sa máte
on/ona/ono sa má	oni/ony sa majú

"Tykanie" i "vykanie" - formy komunikacyjne nieoficjalne i oficjalne

W języku słowackim rozróżnia się dwie formy zwracania do innej osoby:

tykanie (nieoficjalną, na „ty”)- forma stosowana między przyjaciółmi, znajomymi, dziećmi, krewnymi itd. (komunikacja nieformalna)
vykanie – (forma oficjalna, na „wy” = pan,pani, państwo) forma grzecznosciowa stosowana w stosuku do nieznajomych, dorosłych, nauczycieli, w urzędach itd. (formalna komunikacja)

„Tykanie” - „`ty`“

Rozumieš/hovoríš po slovensky? (ty)
Áno, rozumiem/hovorím po slovensky, ale ešte nie veľmi dobre. (ja)

„Wykanie” - „`vy`“

Rozumiete/hovoríte po slovensky? (vy)
Áno, rozumiem/hovorím po slovensky, ale veľmi málo. (ja)
Prajete si ešte niečo? (vy)
Nie, ďakujem. (ja)

Czasowniki modalne

Czasowniki modalne pmagają wyrazić wolę, niemożność lub mozzliwość wykonania (konať) czegoś. Należa do najczęściej stosowanych w języku słowackim.

chcieť (chcieć)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja chcem	my chceme
ty chceš	vy chcete
on / ona / ono chce	oni / ony chcú

smieť (móc/wolno/można)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja smiem	my smieme
ty smieš	vy smiete
on / ona / ono smie	oni / ony smú

môcť (móc)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja môžem	my môžeme
ty môžeš	vy môžete
on / ona / ono môže	oni / ony môžu

musieť (musieć)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja musím	my musíme
ty musíš	vy musíte
on / ona / ono musí	oni / ony musia

mať (mieć; mieć powinność)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja mám	my máme
ty máš	vy máte
on / ona / ono má	oni / ony majú

vedieť (wiedzieć)

Liczba pojedyncza	liczba mnoga
ja viem	my vieme
ty vieš	vy viete
on / ona / ono vie	oni / ony vedia

Czasowwnik modalny smieť

Smieme ísť von?	Czy możemy wyjść?
Smiem vám ponúknuť kávu?	Czy mogę wam podać kawę?
Smiem sa hrať s ostatnými?	Czy mogę grac z innymi?

Czasownika smieť s często uzywa się znaczeniu trybu rozkazującego ((ne)smieť (=nie miej śmiałości/ nie waż się/ nie wolno) + bezokolicznik odpowiedniego czasownika):

Nechoď tak ďaleko! Nesmieš chodiť tak ďaleko!	Nie chodź tak daleko! --> Nie wolno/nie waż się chodzic tak daleko!
Nerob neporiadok! Nesmieš robiť neporiadok!	Nie rób bałaganu! --> Nie wolno/nie waż się robić
Nenič hračky! Nesmieš ničiť hračky!	Nie miszcz zabawki --> Nie wolno/nie waż się niszczyć zabawki!

Czasownik modalny mať (w znaczeniu „mieć obowiązek“)

Czasownik modalny mať (=mieć obowiązek) odmieniamy tak samo

Čo mám robiť?	Co mam robić?
Dnes máš upratovať ty.	Dziś masz posprzątać .

Często używa się go w trybie przypuszczającym:

Mal by si jesť veľa ovocia a zeleniny.	Miałby jeść wiele owoców i warzyw..
Mali by sme už ísť.	Musielibyśmy już iść.
Čo by som mal urobiť?	Co miałbym zrobić?
Mal by si dlhšie spať.	Musiałbym dłużej spać.
Mali by ste sa učiť.	Musielibyście się uczyć.
Mal by si sa sústrediť.	Musiałbyś się skoncentrować.

Czas przeszły

Czas przeszły tworzy się od bezokolicznika. Odejmje się -ť i dodaje -l.

`písať`	`on` `písal`
`čítať`	`on` `čítal`
`brať`	`on` `bral`
`robiť`	`on` `robil`
`vidieť`	`on` `videl`^*
`rozumieť`	`on` `rozumel`^*
`niesť`	`on` `niesol` ^?

`ON`	`muž` `písal`	`ONI`	`muži` `písali`
`ONA`	`žena` `písala`	`ONY`	`ženy` `písali` `deti` `písali`
`ONO`	`dieťa` `písalo`	`ONY`	`ženy` `písali` `deti` `písali`

W pierwszej i drugiej osobie dodajemy do tej formy odpowiednią formę czasownika byť :

`JA`	(`ja`) `som` `písal`/`písala`	`MY`	(`my`) `sme` `písali`
`TY`	(`ty`) `si` `písal`/`písala`	`VY`	(`vy`) `ste` `písali`
`ON`	(`muž`) `písal`	`ONI`	(`muži`) `písali`
`ONA`	(`žena`) `písala`	`ONY`	(`ženy`) `písali`
`ONO`	(`dieťa`) `písalo`	`ONY`	(`deti`) `písali`

Czasownik byť :

`JA`	(`ja`) `som` `bol`/`bola`	`MY`	(`my`) `sme` `boli`
`TY`	(`ty`) `si` `bol`/`bola`	`VY`	(`vy`) `ste` `boli`
`ON`	(`muž`) `bol`	`ONI`	(`muži`) `boli`
`ONA`	(`žena`) `bola`	`ONY`	(`ženy`) `boli`
`ONO`	(`dieťa`) `bolo`	`ONY`	(`deti`) `boli`

Negacja:

`JA`	(`ja`) `som` `nebol`/`nebola`	`MY`	(`my`) `sme` `neboli`
`TY`	(`ty`) `si` `nebol`/`nebola`	`VY`	(`vy`) `ste` `neboli`
`ON`	(`muž`) `nebol`	`ONI`	(`muži`) `neboli`
`ONA`	(`žena`) `nebola`	`ONY`	(`ženy`) `neboli`
`ONO`	(`dieťa`) `nebolo`	`ONY`	(`deti`) `neboli`

Czas przyszły

Czasownik byť :

`ja` `budem`	`my` `budeme`
`ty` `budeš`	`vy` `budete`
`on`/`ona`/`ono` `bude`	`oni`/`ony` `budú`

Negacja: ( nebyť )

`ja` `nebudem`	`my` `nebudeme`
`ty` `nebudeš`	`vy` `nebudete`
`on`/`ona`/`ono` `nebude`	`oni`/`ony` `nebudú`

Czas przyszły niedokonany

Czas przyszły niekokonany tworzy się bardzo prosto:

Czas przyszły czasownika byť + bezokolicznik	nebyť + bezokolicznik
`budem` `písať`	`nebudem` `písať`
`budem` `robiť`	`nebudem` `robiť`
`budem` `sa` `kúpať`	`nebudem` `sa` `kúpať`
`budem` `jesť`	`nebudem` `jesť`

UWAGA! Czasownik ísť (ja idem, ty ideš...) jest niedokonany. Czas przyszły od czasownika ísť jest jednak ja pôjdem, ty pôjdeš, my pôjdeme itd.; jego negacja: nejsť (ja nejdem, ty nejdeš...) - czas przyszły: ja nepôjdem, ty nepôjdeš itd.

Czas przyszły dokonany

Czasowniki dokonane same z siebie wskazuja już na czas przyszły. Nie funkcjonują w formie czasu teraźniejszego.

ja robím (niedokonane)
ja urobím (dokonany) – czas przyszły (chociaż nie stosujemy budem, budeš...)

czasownik niedokonany (bezokolicznik)	Czas teraźniejszy	Czas przyszły	czasownik dokonany (bezokolicznik)	Czas teraźniejszy	Czas przyszły
`jesť`	`ja` `jem`	`ja` `budem` `jesť`	`dojesť`	-	`ja` `dojem`
`piť`	`ja` `pijem`	`ja` `budem` `piť`	`dopiť`	-	`ja` `dopijem`
`čítať`	`ja` `čítam`	`ja` `budem` `čítať`	`prečítať`	-	`ja` `prečítam`
`platiť`	`ja` `platím`	`ja` `budem` `platiť`	`zaplatiť`	-	`ja` `zaplatím`

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący tworzy się od trzeciej osoby liczby mnogiej.

bezokolicznik	Czas teraźniejszy	„Tykanie” (`ty`)	„Wykanie” (`vy`)	1. osoba l.m. (`my`)
`čítať`	`oni`/`ony` `čítajú`	(`ty`) `čítaj`!	(`vy`) `čítajte`!	(`my`) `čítajme`!
`hovoriť`	`oni`/`ony` `hovoria`	(`ty`) `hovor`!	(`vy`) `hovorte`!	(`my`) `hovorme`!
`hrať`	`oni` `hrajú`	(`ty`) `hraj`!	(`vy`) `hrajte`!	(`my`) `hrajme`!
`uspávať`	`oni` `uspávajú`	`uspávaj`!	`uspávajte`!	`uspávajme`!
`stavať`	`oni` `stavajú`	`stavaj`!	`stavajte`!	`stavajme`!
skákať	`oni` `skáču`	`skáč`!	`skáčte`!	`skáčme`!
`skladať`	`oni` `skladajú`	`skladaj`!	`skladajte`!	`skladajme`!

Tryb rozkazujacy czasownika byť :

ty buď!	ty bądź
my buďme!	my bądźmy
vy buďte!	wy bądźcie

Na przykład:

bezokolicznik	„Tykanie” (`ty`)	„Wykanie” (`vy`)	1. osoba l.m. (`my`)
`otvoriť` `ústa`	`otvor` `ústa`!	`otvorte` `ústa`!	`otvorme` `ústa`!
`zhlboka` `dýchať`	`zhlboka` `dýchaj`!	`zhlboka` `dýchajte`!	`zhlboka` `dýchajme`!
`piť` `čaj`	`pi` `čaj`!	`pite` `čaj`!	`pime` `čaj`!
`jesť` `vitamíny`	`jedz` `vitamíny`!	`jedzte` `vitamíny`!	`jedzme` `vitamíny`!
`užívať` `lieky`	`užívaj` `lieky`!	`užívajte` `lieky`!	`užívajme` `lieky`!
`prísť` `na` `kontrolu`	`príď` `na` `kontrolu`!	`príďte` `na` `kontrolu`!	`príďme` `na` `kontrolu`!

Tryb przypuszczający

Z pomocą trybu przypuszczającego wyrażamy czynności lub stany, które mogłyby się są możliwe do wykonania po spełnieniu pewnych warunków, lub nie mogą się dokonać z powodu niesprzyjających okoliczności. Tryb przypuszczający tworzy się przez dodanie o czasu przeszłego cząstki by.

Czas teraźniejszy	Czas przeszły	Tryb przypuszczający
`Píšem` `list`. (Piszę list.)	`Písal` `som` `list`. (Pisałem list.)	`Písal` `by` `som` `list`. (Pisałbym list.)
`Mám` `čas`. (Mam czas.)	`Mal` `som` `čas`. (Miałem czas.)	`Mal` `by` `som` `čas`. (Miałbym czas.)

W zdaniach złożonych wykorzystujących tryb przypuszczając najczęściej stosuje się spójnik keby:

Písal by som list, keby som mal čas.	Pisałbym list, gdybym miał czas.
Keby som chcel, išiel by som do kina.	Gdybym chciał, poszedłbym do kina.

Uwaga:

Písal by som list, keby ~~by~~ som mal čas.
Keby ~~by~~ som chcel, išiel by som do kina.

Za spójnikiem keby należy zastosować czas przeszły.

Imiesłów przymiotnikowy czynny

Chlapec píše vetu.
(práve teraz) píšuci chlapec
(właśnie teraz) piszący chłopiec

Imieslów przymiotnikowy czynny tworzy się od 3. osoby l.m. - oni/ony píšu – dodajemy przyrostek -ci/ca/cepíšuci. i odmieniamy jak przymiotnik zgodnie z wzorem cudzí..

bezokolicznik	Czas teraźniejszy	Imiesłów przymiotnikowy czynny
`čítať`	`oni` `čítajú`	`čítajúci` `žiak` (= `žiak`, `ktorý` `práve` `číta`) czytający uczeń
`tancovať`	`oni` `tancujú`	`tancujúce` `deti` (= `deti`, `ktoré` `práve` `tancujú`) tańczące dzieci
`robiť`	`oni` `robia`	`robiaci` `muž` (= `muž`, `ktorý` `práve` `robí`) pracujący mąż
`nevidieť`	`oni` `nevidia`	`nevidiaci` `človek` (= `človek`, `ktorý` `nevidí`, `je` `slepý`) niewidzący człowiek

ON	`ten` `spievajúci` `muž`	ONI	`tí` `spievajúci` `muži`
ONA	`tá` `spievajúca` `žena`	ONY	`tie` `spievajúce` `ženy` `tie` `spievajúce` `deti`
ONO	`to` `spievajúce` `dieťa`	ONY	`tie` `spievajúce` `ženy` `tie` `spievajúce` `deti`

Imiesłów przymiotnikowy bierny

Chlapec píše vetu.
(práve teraz) písaná veta
(właśnie) pisane zdanie

Imiesłów przymiotnikowy bierny tworzymy poprzez odjęcie od bezokolicznika np. písať zakończenia –ť i dodanie przyrostka -ný lub -ený, -tý) --> písaný

`písať` - `písaný`	`písaná` `veta`
`čítať` - `čítaný`	`čítaná` `kniha`
`volať` - `volaný`	`volané` `číslo`
`robiť` - `robený`	`robená` `práca`
`kúpiť` - `kúpený`	`kúpené` `mlieko`
`kresliť` - `kreslený`	`kreslený` `obrázok`
`ukryť` - `ukrytý`	`ukryté` `deti`
`umyť` - `umytý`	`umyté` `jablko`
`zaľúbiť` `sa` - `zaľúbený`	`zaľúbený` `Tomáš`

Wszystkie imiesłowy przymiotnikowe bierne odmieniają się jak przymiotniki zgodnie z wzorem pekný.

ON	`ten` `zaľúbený` `muž`	ONI	`tí` `zaľúbení` `muži`
ONA	`tá` `čítaná` `kniha`	ONY	`tie` `čítané` `knihy` `tie` `volané` `čísla`
ONO	`to` `volané` `číslo`	ONY	`tie` `čítané` `knihy` `tie` `volané` `čísla`

Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie

Czasowniki czynnościowe dzielą się na:

Przechodnie (tranzitívne) – to czasowniki, które występują w postaci dopełnienia bliższego (dopełnienie w bierniku bez przyimka).
- Žiak píše úlohu.
- Eva číta knihu.
- Nemám čas.
- Vidím moju sestru.
- Poznáš ju?
Nieprzechodnie (netranzitívne) – to czasowniki, które nie występują w postaci dopełnienia bliższego, ale przyjmują postać dopełnienia w bierniku z przyimkiem oraz innych przypadkach.
- Rozprávame sa o prázdninách.
- Žiak sa pripravuje na vyučovanie.

Aspekt czasownika - czasowniki dokonane i niedokonane

Większość słowackich czasowników może przyjmować postać dokonaną ( zakończoną) i niedokonaną (trwającą, ale jeszcze nieukończoną). Np.

`umyť` `sa` (dokonane)	`umývať` `sa` (niedokonane)
`učesať` `sa` (dokonane)	`česať` `sa` (niedokonane)
`obliecť` `sa` (dokonane)	`obliekať` `sa` (niedokonane)

Czasowniki niedokonane – wyrażają czynność, która się odbywa lub odbyła, ale nie wiadomo, czy się już zakończyła.

`Jano` `čítal` `knihu`.	nie wiemy, czy już zakończył czytanie, czy jeszcze będzie czytał
`Jano` `jedol` `halušky`.	nie wiemy, czy zakończył już jedzenie czy jeszcze będzie jeszcze jadł.
`Jano` `písal` `list`.	nie wiemy, czy list już jest gotowy, czy jeszcze będzie go kończył.

Czasowniki dokonane – wyrażają czynność, która już się zakończyła. Większość z nich tworzymy za pomocą przedrostków.

`Jano` `prečítal` `knihu`.	przeczytał książkę, zakończył czytanie
`Jano` `dojedol` `halušky`.	zjadł, zakończył jedzenie
`Jano` `napísal` `list`.	Napisał - list jest już ukończony.

čítať - dočítať
jesť - dojesť
písať - dopísať, napísať
...

Przykłady:

niedokonane	dokonane
`obliekať` `sa`	`obliecť` `sa`
`vyzliekať` `sa`	`vyzliecť` `sa`
`obúvať` `sa`	`obuť` `sa`
`vyzúvať` `sa`	`vyzuť` `sa`
`písať`	`napísať`
`pýtať` `sa`	`opýtať` `sa`
`jesť`	`dojesť`
`raňajkovať`	`doraňajkovať`
`učiť` `sa`	`naučiť` `sa`
`robiť`	`urobiť`
`hľadať`	`nájsť`
`brať`	`vziať`
`zarábať`	`zarobiť`
`platiť`	`zaplatiť`
`čítať`	`prečítať`
`kupovať`	`kúpiť`
`predávať`	`predať`
`dávať`	`dať`
`študovať`	`vyštudovať`
`klásť`	`položiť`
`vstávať`	`vstať`
`upratovať`	`upratať`
`uspávať`	`uspať`

Uwaga: Nie trzeba uczyć się wszystkich form dokonanych i niedokonanych. Trzeba wybrać tylko te, które są potrzebne . Pozostałe słownictwo łatwo można odnaleźć w słowniku.

Różnica między `ísť` i `chodiť` (iść i chodzić)

ísť - jednokrotnie
chodiť - wielokrotnie, regularnie, często

`Kde` `je` `Jano`? `Išiel` `do` `školy`.	teraz, jednokrotnie
`Na` `akú` `školu` `chodí` `Jano`? `Chodí` `na` `strednú` `školu`.	do jakiej szkoły idziesz, do jakiej szkoły chodzisz

Chodíte často na Slovensko? Nie, teraz ideme prvýkrát.
Ako často chodíš do zahraničia?
Chodíš stále na tú istú školu?
Kam ideš? Idem do kina. Chceš ísť so mnou?
Chodíte radi na koncerty?

Czas przyszły dla każdego z tych czasowników czasowników tworzymy odrębnie:

Ja idem zajtra do školy.	Idę jutro do szkoły.
Ja pôjdem zajtra do školy.	Pójdę jutro do szkoły.

Ja chodím na strednú školu.	Chodzę do średniej szkoły.
Ja budem chodiť na strednú školu.	Będę chodzić do średniej szkoły.

Ciekawostka:

Chceš ísť so mnou?	Chcesz iść ze mną?
Chceš so mnou chodiť?	Chcesz ze mną chodzić?

Należy więc zwrócić uwagę na różnicę w znaczeniu obu słów.