Verboj

Verboj indikas agon aŭ staton de personoj, bestoj kaj aliaj objektoj.

Ni dividas ilin al:

Laŭ signifo:

plensignifaj
- aktivecaj (esprimas agon)
  - refleksivaj
    česať sa, umyť sa, učiť sa
  - ne refleksivaj
    čítať, písať, hovoriť, cestovať
- stataj (esprimas staton)
  - refleksivaj
    tešiť sa, báť sa, cítiť sa
  - ne refleksivaj
    rásť, ochorieť, kvitnúť
ne plensignifaj (helpaj)
chcieť, smieť, môcť, vedieť, mať (=mať povinnosť), byť (=existovať), začať, prestať, stať sa...

Aktivecajn verbojn ni dividas al:

objektaj
- transitivaj:
  čítať (knihu), variť (polievku), kúpiť (dom)
- ne transitivaj:
  rozprávať sa (s bratom), pripravovať sa (na vyučovanie)
senobjektaj
plakať, sedieť, cestovať

Laŭ tenso al:

perfektaj (perfekta tenso)
napísať, prečítať, dojesť, dopiť
imperfektaj (imperfekta tenso)
písať, čítať, jesť, piť

Laŭ refleksiveco al:

refleksivaj
tešiť sa, báť sa, usmievať sa, ponáhľať sa
ne refleksivaj
kresliť, rásť, myslieť, chodiť

Konjugaciado de verboj

Verboj havas malsaman finaĵon en ĉiu persono, en kaj singularo kaj pluralo. Estas kelkaj ŝablonoj - grupoj de vortoj kiuj havas samajn finaĵojn kiel modela verbo, laŭ kiu la aliaj verboj de la sama grupo konjungaciiĝas.

En la slovaka ekzistas tri verbotempoj: prezenco (píše - skribas), preterito (písal - skribis) kaj futuro (bude písať - skribos).

	Prezenco
	Singularo			Pluralo
Infinitivo	1. persono	2. persono	3. persono	1. persono	2. persono	3. persono	2. persono, singularo, imperativo	3. persono, singularo, preterito
br-ať	ber-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	ber!	br-al
chudn-úť	chudn-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	chudn-i!	chud-ol
chyt-ať	chyt-ám	-áš	-á	-áme	-áte	-ajú	chyt-aj!	chyt-al
čes-ať	češ-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	češ!	čes-al
hyn-úť	hyn-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	hyň!	hyn-ul
krič-ať	krič-ím	-íš	-í	-íme	-íte	-ia	krič!	krič-al
nies-ť	nes-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	nes!	nies-ol
prac-ovať	prac-ujem	-uješ	-uje	-ujeme	-ujete	-ujú	prac-uj!	prac-oval
rob-iť	rob-ím	-íš	-í	-íme	-íte	-ia	rob!	rob-il
rozum-ieť	rozum-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ejú	rozum-ej!	rozum-el
tr-ieť	tr-iem	-ieš	-ie	-ieme	-iete	-ú	tr-i!	tr-el
vid-ieť	vid-ím	-íš	-í	-íme	-íte	-ia	viď!	vid-el
ž-ať	žn-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	žn-i!	ža-l
žu-ť	žu-j-em	-eš	-e	-eme	-ete	-ú	žu-j!	žu-l

Utilaj verboj:

byť (esti)

Singularo	Pluralo
ja som	my sme
ty si	vy ste
on/ona/ono je	oni/ony sú

bývať (loĝi)

Singularo	Pluralo
ja bývam	my bývame
ty bývaš	vy bývate
on/ona/ono býva	oni/ony bývajú

volať sa (nomiĝi)

Singularo	Pluralo
ja sa volám	my sa voláme
ty sa voláš	vy sa voláte
on/ona/ono sa volá	oni/ony sa volajú

mať (havi)

Singularo	Pluralo
ja mám	my máme
ty máš	vy máte
on/ona/ono má	oni/ony majú

hovoriť (paroli)

Singularo	Pluralo
ja hovorím	my hovoríme
ty hovoríš	vy hovoríte
on/ona/ono hovorí	oni/ony hovoria

mať sa (farti)

Singularo	Pluralo
ja sa mám	my sa máme
ty sa máš	vy sa máte
on/ona/ono sa má	oni/ony sa majú

Formoj "ty" kaj "vy"

En la slovaka ekzistas du formoj de alparolo:

ci-formo - la 2-a persono, singularo, uzata inter la geamikoj, konatuloj, infanoj, samklasanoj, en la familio ks. (neformala komunikado)
Vi-formo - la 2-a persono, pluralo, uzata en la komunikado kun nekonataj homoj, plenkreskuloj, de lernantoj kun instruistoj, en oficejoj, vendejoj ktp. (neformala komunikado)

Ci-formo - „`ty`“

Rozumieš/hovoríš po slovensky? (ty)
Áno, rozumiem/hovorím po slovensky, ale ešte nie veľmi dobre. (ja)

Vi-formo - „`vy`“

Rozumiete/hovoríte po slovensky? (vy)
Áno, rozumiem/hovorím po slovensky, ale veľmi málo. (ja)
Prajete si ešte niečo? (vy)
Nie, ďakujem. (ja)

Modalaj verboj

Modalaj verboj esprimas volon, devigon aŭ eblon fari iun agon. Ili apartenas al la plej uzataj verboj.

chcieť (deziri)

Singularo	Pluralo
ja chcem	my chceme
ty chceš	vy chcete
on / ona / ono chce	oni / ony chcú

smieť (rajti)

Singularo	Pluralo
ja smiem	my smieme
ty smieš	vy smiete
on / ona / ono smie	oni / ony smú

môcť (povi)

Singularo	Pluralo
ja môžem	my môžeme
ty môžeš	vy môžete
on / ona / ono môže	oni / ony môžu

musieť (devi)

Singularo	Pluralo
ja musím	my musíme
ty musíš	vy musíte
on / ona / ono musí	oni / ony musia

mať ((havi), (havi devon))

Singularo	Pluralo
ja mám	my máme
ty máš	vy máte
on / ona / ono má	oni / ony majú

vedieť (scii)

Singularo	Pluralo
ja viem	my vieme
ty vieš	vy viete
on / ona / ono vie	oni / ony vedia

Modala verbo smieť (rajti)

Smieme ísť von?	Ĉu mi rajtas eliri?
Smiem vám ponúknuť kávu?	Ĉu mi rajtas proponi al vi kafon?
Smiem sa hrať s ostatnými?	Ĉu mi rajtas ludi kun la aliaj?

Verbo smieť estas ofte uzata anstataŭ imperativo ((ne)smieť [nerajti] + infinitivo de plensignifa verbo):

Nechoď tak ďaleko! Nesmieš chodiť tak ďaleko!	Ne iru tiel for! - Vi devas ne iri tiel for!
Nerob neporiadok! Nesmieš robiť neporiadok!	Ne senordigu! - Vi devas ne senordigi!
Nenič hračky! Nesmieš ničiť hračky!	Ne detruu la ludilon! - Vi devas ne detrui la ludilon!

Modala verbo mať (havi, en la senco "havi devon", en Esperanto - devi)

Modala verbo mať (devi, en la senco "havi devon", en Esperanto - devi) estas konjugata same kiel plensignifa verbo mať (havi).

Čo mám robiť?	Kion mi devas fari?
Dnes máš upratovať ty.	Hodiaŭ vi devas fari ordon.

Ofte uzatas en kondicionalo:

Mal by si jesť veľa ovocia a zeleniny.	Vi devus manĝi multe da fruktoj kaj legomoj.
Mali by sme už ísť.	Ni devus jam iri.
Čo by som mal urobiť?	Kion mi devus fari?
Mal by si dlhšie spať.	Vi devus pli longe dormi.
Mali by ste sa učiť.	Vi devus lerni.
Mal by si sa sústrediť.	Vi devus koncentriĝi.

Pasinta verbotempo

Preterito de verboj estas kreata el infinitivo. Oni forigas la finaĵon -ť kaj aldonas la finaĵon -l.

`písať`	`on` `písal`
`čítať`	`on` `čítal`
`brať`	`on` `bral`
`robiť`	`on` `robil`
`vidieť`	`on` `videl`^*
`rozumieť`	`on` `rozumel`^*
`niesť`	`on` `niesol` ^?

`ON`	`muž` `písal`	`ONI`	`muži` `písali`
`ONA`	`žena` `písala`	`ONY`	`ženy` `písali` `deti` `písali`
`ONO`	`dieťa` `písalo`	`ONY`	`ženy` `písali` `deti` `písali`

Por la unua kaj dua personoj en ĉi tiu formo estas aldonata ankoraŭ verbo byť (esti):

`JA`	(`ja`) `som` `písal`/`písala`	`MY`	(`my`) `sme` `písali`
`TY`	(`ty`) `si` `písal`/`písala`	`VY`	(`vy`) `ste` `písali`
`ON`	(`muž`) `písal`	`ONI`	(`muži`) `písali`
`ONA`	(`žena`) `písala`	`ONY`	(`ženy`) `písali`
`ONO`	(`dieťa`) `písalo`	`ONY`	(`deti`) `písali`

La vorto byť (esti):

`JA`	(`ja`) `som` `bol`/`bola`	`MY`	(`my`) `sme` `boli`
`TY`	(`ty`) `si` `bol`/`bola`	`VY`	(`vy`) `ste` `boli`
`ON`	(`muž`) `bol`	`ONI`	(`muži`) `boli`
`ONA`	(`žena`) `bola`	`ONY`	(`ženy`) `boli`
`ONO`	(`dieťa`) `bolo`	`ONY`	(`deti`) `boli`

Negacio:

`JA`	(`ja`) `som` `nebol`/`nebola`	`MY`	(`my`) `sme` `neboli`
`TY`	(`ty`) `si` `nebol`/`nebola`	`VY`	(`vy`) `ste` `neboli`
`ON`	(`muž`) `nebol`	`ONI`	(`muži`) `neboli`
`ONA`	(`žena`) `nebola`	`ONY`	(`ženy`) `neboli`
`ONO`	(`dieťa`) `nebolo`	`ONY`	(`deti`) `neboli`

Estonta verbotempo

La vorto byť (esti):

`ja` `budem`	`my` `budeme`
`ty` `budeš`	`vy` `budete`
`on`/`ona`/`ono` `bude`	`oni`/`ony` `budú`

Negacio: ( nebyť )

`ja` `nebudem`	`my` `nebudeme`
`ty` `nebudeš`	`vy` `nebudete`
`on`/`ona`/`ono` `nebude`	`oni`/`ony` `nebudú`

Futuro de imperfektaj verboj

Futuron de tiaj verboj estas kreata tre facile:

futura formo de la verbo byť + infinitivo	nebyť + infinitivo
`budem` `písať`	`nebudem` `písať`
`budem` `robiť`	`nebudem` `robiť`
`budem` `sa` `kúpať`	`nebudem` `sa` `kúpať`
`budem` `jesť`	`nebudem` `jesť`

ATENTON! La verbo ísť (ja idem, ty ideš...) estas neperfektiva. Tamen la estontaj formoj de la verbo ísť estas ja ja pôjdem, ty pôjdeš, my pôjdeme, ktp. Ĝia nea formo estas nejsť (ja nejdem, ty nejdeš...) kaj la estontaj neaj formoj estas ja nepôjdem, ty nepôjdeš, ktp.

Futuro de perfektivaj verboj

Perfektivaj verboj jam per si mem indikas futuron. Pro tio ne egzistas ilia prezenta tempo.

ja robím (imperfekto)
ja urobím (perfektivo) - futuro (eĉ sen budem, budeš...)

Imperfektaj verboj (infinitivo)	Prezenco	Estonta verbotempo	Perfektivaj verboj (infinitivo)	Prezenco	Estonta verbotempo
`jesť`	`ja` `jem`	`ja` `budem` `jesť`	`dojesť`	-	`ja` `dojem`
`piť`	`ja` `pijem`	`ja` `budem` `piť`	`dopiť`	-	`ja` `dopijem`
`čítať`	`ja` `čítam`	`ja` `budem` `čítať`	`prečítať`	-	`ja` `prečítam`
`platiť`	`ja` `platím`	`ja` `budem` `platiť`	`zaplatiť`	-	`ja` `zaplatím`

Imperativo

Imperativo (volitivo) estas formata el la tria persono en pluralo.

Infinitivo	Prezenco	Ci-formo (`ty`)	Vi-formo (`vy`)	1. persono, plurnombro (`my`)
`čítať`	`oni`/`ony` `čítajú`	(`ty`) `čítaj`!	(`vy`) `čítajte`!	(`my`) `čítajme`!
`hovoriť`	`oni`/`ony` `hovoria`	(`ty`) `hovor`!	(`vy`) `hovorte`!	(`my`) `hovorme`!
`hrať`	`oni` `hrajú`	(`ty`) `hraj`!	(`vy`) `hrajte`!	(`my`) `hrajme`!
`uspávať`	`oni` `uspávajú`	`uspávaj`!	`uspávajte`!	`uspávajme`!
`stavať`	`oni` `stavajú`	`stavaj`!	`stavajte`!	`stavajme`!
skákať	`oni` `skáču`	`skáč`!	`skáčte`!	`skáčme`!
`skladať`	`oni` `skladajú`	`skladaj`!	`skladajte`!	`skladajme`!

Imperativo de la verbo byť (esti):

ty buď!	vi estu
my buďme!	ni estu
vy buďte!	vi (pl./ĝentila formo) estu

Ekz.:

Infinitivo	Ci-formo (`ty`)	Vi-formo (`vy`)	1. persono, plurnombro (`my`)
`otvoriť` `ústa`	`otvor` `ústa`!	`otvorte` `ústa`!	`otvorme` `ústa`!
`zhlboka` `dýchať`	`zhlboka` `dýchaj`!	`zhlboka` `dýchajte`!	`zhlboka` `dýchajme`!
`piť` `čaj`	`pi` `čaj`!	`pite` `čaj`!	`pime` `čaj`!
`jesť` `vitamíny`	`jedz` `vitamíny`!	`jedzte` `vitamíny`!	`jedzme` `vitamíny`!
`užívať` `lieky`	`užívaj` `lieky`!	`užívajte` `lieky`!	`užívajme` `lieky`!
`prísť` `na` `kontrolu`	`príď` `na` `kontrolu`!	`príďte` `na` `kontrolu`!	`príďme` `na` `kontrolu`!

Kondicionalo

Per la kondicionalo ni esprimas kondiĉon, en kiu la ago okazas aŭ povus okazi. Ĝi estas konstruata tre simple - aldonante la partikulon by al la verbo en preterito:

Prezenco	Pasinta verbotempo	Kondicionalo
`Píšem` `list`. (Mi skribas leteron.)	`Písal` `som` `list`. (Mi skribis leteron.)	`Písal` `by` `som` `list`. (Mi skribus leteron.)
`Mám` `čas`. (Mi havas tempon.)	`Mal` `som` `čas`. (Mi havis tempon.)	`Mal` `by` `som` `čas`. (Mi havus tempon.)

Plejofte uzatas en kompleksaj frazoj kun aldono de la subjunkcio keby (se):

Písal by som list, keby som mal čas.	Mi skribus leteron, se mi havus tempon.
Keby som chcel, išiel by som do kina.	Se mi volus, mi irus al la kinejo.

Atenton:

Písal by som list, keby ~~by~~ som mal čas.
Keby ~~by~~ som chcel, išiel by som do kina.

Post la subjunkcio keby (se) sekvas nur preterito.

Aktiva participo

Chlapec píše vetu.
(práve teraz) píšuci chlapec
(ĝuste nun) skribanta knabo

Aktiva participo estas kreata de la verba formo de 3a persono pluralo - oni/ony píšu - aldonante finaĵon -ci/ca/ce - píšuci. Ĝi havas adjektivan formon kaj estas deklinaciata laŭ la deklinacio cudzí.

Infinitivo	Prezenco	Aktiva participo
`čítať`	`oni` `čítajú`	`čítajúci` `žiak` (= `žiak`, `ktorý` `práve` `číta`) leganta lernanto
`tancovať`	`oni` `tancujú`	`tancujúce` `deti` (= `deti`, `ktoré` `práve` `tancujú`) dancantaj infanoj
`robiť`	`oni` `robia`	`robiaci` `muž` (= `muž`, `ktorý` `práve` `robí`) laboranta viro
`nevidieť`	`oni` `nevidia`	`nevidiaci` `človek` (= `človek`, `ktorý` `nevidí`, `je` `slepý`) nevidanta homo

ON	`ten` `spievajúci` `muž`	ONI	`tí` `spievajúci` `muži`
ONA	`tá` `spievajúca` `žena`	ONY	`tie` `spievajúce` `ženy` `tie` `spievajúce` `deti`
ONO	`to` `spievajúce` `dieťa`	ONY	`tie` `spievajúce` `ženy` `tie` `spievajúce` `deti`

Pasiva participo

Chlapec píše vetu.
(práve teraz) písaná veta
(ĝuste nun) skribata frazo

Pasiva participo estas formata el infinitivo, forigante la finaĵon -ť kaj aldonante la finaĵon -ný (por iuj vortoj aldoniĝas finaĵoj -ený, -tý): písať - písaný (skribi - skribita).

`písať` - `písaný`	`písaná` `veta`
`čítať` - `čítaný`	`čítaná` `kniha`
`volať` - `volaný`	`volané` `číslo`
`robiť` - `robený`	`robená` `práca`
`kúpiť` - `kúpený`	`kúpené` `mlieko`
`kresliť` - `kreslený`	`kreslený` `obrázok`
`ukryť` - `ukrytý`	`ukryté` `deti`
`umyť` - `umytý`	`umyté` `jablko`
`zaľúbiť` `sa` - `zaľúbený`	`zaľúbený` `Tomáš`

Ĉiuj pasivaj participoj estas konjugataj same kiel adjektivoj laŭ la deklinacia ekzemplo pekný (bela).

ON	`ten` `zaľúbený` `muž`	ONI	`tí` `zaľúbení` `muži`
ONA	`tá` `čítaná` `kniha`	ONY	`tie` `čítané` `knihy` `tie` `volané` `čísla`
ONO	`to` `volané` `číslo`	ONY	`tie` `čítané` `knihy` `tie` `volané` `čísla`

Transitivaj kaj netransitivaj verboj

Objektajn verbojn, kiuj esprimas aktivan agon, ni dividas al:

Transitivaj - tio estas verboj kun rekta objekto (akuzativa objekto sen prepozicio).
- Žiak píše úlohu.
- Eva číta knihu.
- Nemám čas.
- Vidím moju sestru.
- Poznáš ju?
Ne transitivaj - tio estas verboj, kiuj ne havas rektan objekton (akuzativan objekton sen prepozicio), sed havas objekton en akuzativa aŭ alia kazo alligita al la verbo per prepozicio.
- Rozprávame sa o prázdninách.
- Žiak sa pripravuje na vyučovanie.

Perfektivaj kaj neperfektivaj verboj

La plejparto de la slovakaj verboj povas havi du aspektojn: perfektivan (la ago jam estas finita) kaj neperfektivan (la ago ankoraŭ okazas, ĝi ne estas finita). Ekzemple:

`umyť` `sa` (perfektiva)	`umývať` `sa` (neperfektiva)
`učesať` `sa` (perfektiva)	`česať` `sa` (neperfektiva)
`obliecť` `sa` (perfektiva)	`obliekať` `sa` (neperfektiva)

Neperfektivaj - ni ne scias, ĉu la ago, kiun tiaj verbo esprimas, jam finiĝis aŭ ankoraŭ okazas aŭ ripetiĝas.

`Jano` `čítal` `knihu`.	Ni ne scias, ĉu li jam tralegis la tutan libron aŭ ankoraŭ legos ĝin.
`Jano` `jedol` `halušky`.	Ni ne scias, ĉu li jam formanĝis ĉion aŭ ankoraŭ manĝos.
`Jano` `písal` `list`.	Ni ne scias, ĉu la letero jam estas finskribita aŭ Jano ankoraŭ skribos ĝin.

Perfektivaj estas tiuj verboj, kiuj esprimas jam finitan agon. La plejparto de ili estas kreataj per aldono de prefiksoj.

`Jano` `prečítal` `knihu`.	Jam tralegis la tutan libron, la ago jam estas finita.
`Jano` `dojedol` `halušky`.	Finmanĝis - jam ne plu manĝos, ĉio jam estas formanĝita.
`Jano` `napísal` `list`.	Finskribis - jam ne plu skribos, la letero estas skribita, preta.

čítať - dočítať
jesť - dojesť
písať - dopísať, napísať
...

Ekzemploj:

neperfektiva	perfektiva
`obliekať` `sa`	`obliecť` `sa`
`vyzliekať` `sa`	`vyzliecť` `sa`
`obúvať` `sa`	`obuť` `sa`
`vyzúvať` `sa`	`vyzuť` `sa`
`písať`	`napísať`
`pýtať` `sa`	`opýtať` `sa`
`jesť`	`dojesť`
`raňajkovať`	`doraňajkovať`
`učiť` `sa`	`naučiť` `sa`
`robiť`	`urobiť`
`hľadať`	`nájsť`
`brať`	`vziať`
`zarábať`	`zarobiť`
`platiť`	`zaplatiť`
`čítať`	`prečítať`
`kupovať`	`kúpiť`
`predávať`	`predať`
`dávať`	`dať`
`študovať`	`vyštudovať`
`klásť`	`položiť`
`vstávať`	`vstať`
`upratovať`	`upratať`
`uspávať`	`uspať`

Notu bone: vi ne devas ellerni ĉiujn aspektojn de la verboj. Elektu nur tiujn, kiujn vi bezonas kaj plej ofte uzas. Ambaŭ aspektojn de aliaj verboj vi facile trovos en la vortaro.

Diferenco inter `ísť` kaj `chodiť`

ísť - unu fojon
chodiť - multfoje, ripete, regule, ofte

`Kde` `je` `Jano`? `Išiel` `do` `školy`.	nun, unu fojon
`Na` `akú` `školu` `chodí` `Jano`? `Chodí` `na` `strednú` `školu`.	kian lernejon ĉeestas, frekventas

Chodíte často na Slovensko? Nie, teraz ideme prvýkrát.
Ako často chodíš do zahraničia?
Chodíš stále na tú istú školu?
Kam ideš? Idem do kina. Chceš ísť so mnou?
Chodíte radi na koncerty?

Futuron de tiuj ĉi du verboj ni kreas alimaniere.

Ja idem zajtra do školy.	Morgaŭ mi iras al la lernejo.
Ja pôjdem zajtra do školy.	Morgaŭ mi iros al la lernejo.

Ja chodím na strednú školu.	Mi iradas al mezlernejo.
Ja budem chodiť na strednú školu.	Mi irados al mezlernejo.

Interesaĵo:

Chceš ísť so mnou?	Ĉu vi volas iri kun mi?
Chceš so mnou chodiť?	Ĉu vi volas rendevuadi kun mi?

Atentu la diferencon inter tiuj ĉi du vortoj.