Zdania złożone

Zdania złożone zbudowane są prostego połączenia dwóch lub więcej zdań składowych.

Jeżeli zdania składowe są wobec siebie równorzędne, nazywamy je współrzędnymi. Jeżeli zdania nie są równorzędne – jedno pełni funkcję nadrzędną , a inne jest wobec niego podrzędne, mówimy o zdaniu złożonym podrzędnie.

Zdanie złożone współrzędnie

Zdanie złożone składa z dwóch lub więcej zdań składowych połączonych w całość.

zdanie główne + zdanie główne (zdanie główne (+ zdanie główne + zdanie główne...))

Rodzaje zdań złożonych współrzędnie

łączne:
Žiak sedí a píše úlohu.
rozłączne:
Buď sa hrajte s kočíkom, alebo kreslite obrázky.
przeciwstawne:
Chceli sme ísť na výlet, ale pršalo.
wynikowe:
Deti poslúchali, ba aj hračky si upratali.

Zdania złożone podrzędnie

Zdanie złożone podrzędnie składa się z dwóch lub więcej zdań, które pozostają ze sobą w stosunku podrzędności – jedno ze zdań składowych (podrzędne) określa drugie (nadrzędne)

zdanie główne + Zdanie nadrzędne (główne)

Zdanie podrzędne zawsze rozwija jakąś część zdania nadrzędnego.

Slovensko je stredoeurópska krajina. / Slovensko je krajina v strednej Európe.

W tych zdaniach ważne są poszczególne części zdania pojedynczego. Podkreślona jest w nich przydawka (pytanie: aký?).

Slovensko je krajina, ktorá sa nachádza v strednej Európe.

Utworzyliśmy zdanie złożone podrzędnie – przydawka została zastąpiona do zdaniem podrzędnym przydawkowym.

Zdaniem nadrzędnym pytamy o zdanie podrzędne – zdaniem podrzędnym odpowiadamy.

Aká krajina je Slovensko? Taká, ktorá sa nachádza v strednej Európe.

W ten sam sposób dopełnienie można zastąpić zdaniem podrzędnym dopełnieniowym, podmiot zamienić w zdanie podrzędne podmiotowe, okolicznik przyczyny zastąpić zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyczyny itd.

`Dievčatá` `sa` `rozprávali` `o` `prázdninách`. dopełnienie (o čom?)	zdanie pojedyncze
`Dievčatá` `sa` `rozprávali` `o` `tom`, `čo` `robili` `cez` `prázdniny`. zdanie podrzędne dopełnieniowe (o čom?)	zdanie podrzędnie złożone
`Neprišiel` `do` `školy` `pre` `chrípku`. Okolicznik przyczyny (prečo?)	zdanie pojedyncze
`Neprišiel` `do` `školy`, `lebo` `mal` `chrípku`. Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny (prečo?)	zdanie podrzędnie złożone

Zdanie złożone podrzędne dopełnieniowe

Povedz, čo...
Myslím si, že...
Vieš, že...

Teraz nauczymy się tworzyć zdania złożone podrzędnie ze zdaniem podrzędnym dopełnieniowym Pytamy o nie: : o čom?, čo? na čo? itd., np.

Povedz, čo robíš dnes večer. Čo povedz? - Čo robíš dnes večer.	Powiedz, co robisz dziś wieczorem?Co powiedz? - Co robisz dziś wieczorem.
Myslím si, že Jano nepríde. Čo si myslím? - Že Jano nepríde.	Myślę, że Jano nie przyjdzie. Co myślę? - Że Jano nie przyjdzie.
Vieš, že Bratislava je hlavné mesto Slovenska? Čo vieš? - Že Bratislava je hlavné mesto Slovenska.	Wiesz, że Bratysława jest stolicą Słowacji? Co wiesz? - Że Bratysława jest stolicą Słowacji.
Teším sa, že sa zasa uvidíme. Na čo sa teším? - Že sa zasa uvidíme.	Cieszę się, że spotkamy. Na co się cieszę? - Że się spotkamy.

W tego typu zdaniach najczęściej stosuje się spójnik „że”.

Teším sa, že prídeš.
Povedal, že chodí na strednú školu.
Viem, že nič neviem.
Viete, že Peter teraz pracuje v Bratislave?

Szyk wyrazów

Podstawowy szyk wyrazów się nie zmienia (ale, np. sa, si mogą zmienić pozycje z zdaniu).

Jano nie je doma.
Povedal, že Jano nie je doma.
Zuzka bola cez prázdniny na esperantskom kongrese.
Vieš, že Zuzka bola cez prázdniny na esperantskom kongrese?
Stretneme sa zajtra.
Dohodli sme sa, že sa stretneme zajtra.

Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny

Prečo nemôže ísť Miško von?	Dlaczego Miszka nie może wyjść?
Lebo je chorý.	Ponieważ jest chory.
Miško nemôže ísť von, lebo je chorý.	Miszka nie może wyjść, ponieważ jest chory.

grammar.sentences.com..why4

Musíš ísť domov, lebo je veľa hodín.	Musisz iść do domu, ponieważ minęło już wiele godzin.
Prečo musíš ísť domov? Lebo je veľa hodín.	Dlaczego musisz iść do domu? Ponieważ minęło już wiele godzin.
Prečo je Miško chorý? Lebo nebol teplo oblečený. Miško je chorý, lebo nebol teplo oblečený.	Dlaczego Miszka jest chory? Ponieważ nie był ciepło ubrany. Miszka jest chory, ponieważ nie był ciepło ubrany.
Prečo teraz leží v posteli? Lebo má horúčku. Teraz leží v posteli, lebo má horúčku.	Dlaczego teraz leży w łóżku? Ponieważ ma gorączkę. Teraz leży w łóżku, ponieważ ma gorączkę.
Prečo má horúčku? Lebo prechladol. Má horúčku, lebo prechladol.	Dlaczego ma gorączkę?Ponieważ się przeziębił. Ma gorączkę, ponieważ się przeziębił.
Ja som neprechladla. Teplo som sa obliekla. Ja som neprechladla, lebo som sa teplo obliekla.	Ja się nie przeziębiłam. Ciepło się ubrałam. Ja się nie przeziębiłam, ponieważ się ciepło
Tom nemôže pracovať. Bolí ho chrbát. Tom nemôže pracovať, lebo ho bolí chrbát.	Tom nie może pracować. Boli go kręgosłup Tom nie może pracować, ponieważ boli go kręgosłup.

Szyk wyrazów

Podstawowy szyk wyrazów się nie zmienia (ale, np. sa, si mogą zmienić pozycje z zdaniu).

Musím ísť domov. Je neskoro.
Musím ísť domov, lebo je neskoro.
Dnes nejdem do školy. Som chorý.
Dnes nejdem do školy, lebo som chorý.
Nejdem von. Učím sa.
Nejdem von, lebo sa učím.

Zdanie podrzędne okolicznikowe czasu

Keď bolo teplo, išli sme sa kúpať. Kedy sme sa išli kúpať? Keď bolo teplo.	Kiedy było ciepło, kąpaliśmy się Kiedy się kąpaliśmy? Kiedy było ciepło.
Keď napadol sneh, deti sa išli sánkovať. Kedy sa deti išli sánkovať? Keď napadol sneh.	Kiedy spadł śnieg, dzieci chodzily na sanki. Kiedy dzieci chodziły na sanki? Kiedy spadł śnieg.
Keď som mal desať rokov, otec mi kúpil nový bicykel. Kedy mi otec kúpil nový bicykel? Keď som mal desať rokov.	Kiedy miałem dziesięć lat, ojciec kupił mi nowy rower. Kiedy ojciec kupił mi nowy rower? Kiedy miałem dziesięć lat.

Utworzyliśmy zdanie złożone podrzędnie ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym czasu. Pytamy o nie kedy? ako často? ako dlho? W tego typu zdaniach najczęściej stosujemy spójnik keď.

Szyk wyrazów

Tradycyjny szyk wyrazów

Keď mal Jano čas, často sa lyžoval.
spójnik "keď" + orzeczenie + podmiot + inne części zdania

Kolejność zdań w zdaniu złożonym możemy, oczywiście, zamienić.

Otec mi kúpil nový bicykel, keď som mal desať rokov.

Zdanie złożone podrzędnie przydawkowe

Teraz nauczymy się tworzyć zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym przydawkowym. Pytamy o nie: aký? ktorý? W tego typu zdaniach w funkcji spójników najczęściej stosowane są zaimki: ktorý, ktorá, v ktorom...

`Slovensko` `je` `krásna` `krajina`.	zdanie pojedyncze
`Slovensko` `je` `krajina`, `ktorá` `je` `krásna`.	zdanie podrzędnie złożone
`Aká` `krajina`? `Krajina`, `ktorá` `je` `krásna`.

`Vybral` `som` `si` `lacnejšie` `tričko`.	zdanie pojedyncze
`Vybral` `som` `si` `tričko`, `ktoré` `je` `lacnejšie`.	zdanie podrzędnie złożone
`Aké` `tričko`? `Tričko`, `ktoré` `je` `lacnejšie`.

`Čítam` `veľmi` `zaujímavý` `článok`.	zdanie pojedyncze
`Čítam` `článok`, `ktorý` `je` `veľmi` `zaujímavý`.	zdanie podrzędnie złożone
`Aký` `článok`? `Článok`, `ktorý` `je` `veľmi` `zaujímavý`.

Tego typu zdania często stosowane są podczas wyjaśniania, w definicjach, opisach itd.

Slovensko je krajina, ktorá sa nachádza v strednej Európe.
Aká krajina? Krajina, ktorá sa nachádza v strednej Európe.

Redaktor je človek, ktorý píše články na Wikipédii.
Aký človek? Človek, ktorý píše články na Wikipédii.

Szyk wyrazów

Podstawowy szyk wyrazów się nie zmienia (ale, np. sa, si mogą zmienić pozycje z zdaniu).

Wikipédia je encyklopédia. Je zadarmo.
Wikipédia je encyklopédia, ktorá je zadarmo.
To je program. Slúži na písanie textu.
To je program, ktorý slúži na písanie textu.
Slovensko je štát. Nachádza sa v Európe.
Slovensko je štát, ktorý sa nachádza v Európe.