Części mowy i odmiana wyrazów

Rzeczowniki nazywają osoby, zwierzęta, przedmioty, uczucia, zjawiska.

Podział rzeczowników:

• pospolite
  nie są nazwami własnymi piszemy je małą literą
  človek, učiteľ, pes, dom, strom, kniha, škola, mesiac, leto, pondelok, január
• własne
  nazwy poszczególnych osób zwierząt, nazw geograficznych, miejsc itd. – nazwy jednostkowe. Pisane wielką literą. Nazw dni tygodnia, miesięcy nie są nazwami własnymi.
  Zuzana, Dunčo, Vysoké Tatry, Bratislava, Slovensko, Vianoce, Veľká noc
• konkretne
  nazywają osoby, zwierzęta, rzeczy itd Można zaobserwować je w otoczeniu za pomocą zmysłów.
  brat, Karol, mačka, pes, ryba, zajac, stôl, dom, kniha, škola
• abstrakcyjne
  Rzeczowniki niekonkretne, oderwane , zjawiska psychiczne, uogólnienia, cechy czynności – nie można dostrzec ich za pomocą zmysłów.
  zdravie, múdrosť, šťastie, láska, leto, prázdniny, matematika

Odmiana rzeczowników

Rzeczowniki w języku słowackim odmieniają się według określonych wzorców. Każdy rodzaj gramatyczny (męski, żeński i nijaki) ma swój własny wzór odmiany. Trzeba więc wiedzieć jakiego rodzaju jest rzeczownik, według którego wzoru się odmienia. Tylko to umożliwia właściwe stosowanie rzeczowników.

Np. rzeczownik mama odmienia się według wzoru žena.

Też: babka, vnučka, dcéra, rodina, priateľka…

Rzeczownik chlapec odmienia się zgodnie z wzorem chlap.

Też: vnuk, dedko, otec, syn, priateľ, študent, muž…

Wzory deklinacji rzeczowników

Rodzaj męski Liczba pojedyncza

Rodzaj męski liczba mnoga

Rzeczowniki rodzaju męskiego nazywające zwierzęta w liczbie pojedynczej odmieniamy według wzoru chlap, w liczbie mnogiej według wzoru dub (jeżeli rzeczownik jest zakończony twardą lub neutralną spółgłoską) lub zgodnie z wzorem stroj (jeżeli rzeczownik kończy się spółgłoską miękką).

Wzór chlap

Zgodnie z wzorem chlap odmienimy:

• rzeczowniki żywotne rodzaju meskiego, zakończone spółgłoską lub na -o:
  chlapec, otec, syn, dedo, Jano, pes, vnuk, spolužiak
• tylko w liczbie pojedynczej - rzeczowniki oznaczające zwierzęta:
  pes, vlk, vták, lev, medveď, kôň

Uwaga.: Mianownik l. m. może mieć również końcówki -ovia (synovia, otcovia, dedovia…) i -ia (učitelia, bratia…).

Wzór hrdina

Zgodnie z wzorem hrdina odmieniamy:

• rzeczowniki żywotne rodzaju męskiego, które są zakończone na -a:
  sudca, sluha, hokejista, huslista

Uwaga.: Wyrazy zakończone na -ista mają w mianowniku l.m. końcówkę -i (huslisti, hokejisti…).

Wzór dub

Zgodnie z wzorem dub odmieniamy:

• rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego, zakończone na spółgłoskę twardą lub obojętną.:
  potok, dom, strom, obraz, autobus, trolejbus, pondelok, utorok, štvrtok, piatok
• tylko w liczbie mnogiej - rzeczowniki oznaczające zwierzęta zakończone na spółgłoskę twardą lub neutralną:
  slon, had, vlk, lev

Wzór dub

Zgodnie z wzorem stroj odmieniamy:

• Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego, zakończone na spółgłoskę miękką.:
  kôš, oheň, nôž, čaj, počítač, dážď, máj, kameň
• tylko w liczbie mnogiej - rzeczowniki oznaczające zwierzęta zakończone na spółgłoskę miękką:
  medveď, kôň, mravec

Wzór kuli

Zgodnie z wzorem kuli odmieniamy:

• rzeczowniki męskie obcego pochodzenia, męskie imiona i nazwiska zakończone na samogłoskę i, y, í, e, é, ä, ű, ö, ő:
  pony, grizly, abbé, Škultéty, Goethe, Krčméry, Nietsche

Rodzaj żeński Liczba pojedyncza

Rodzaj żeński liczba mnoga

Wzór žena

Zgodnie z wzorem žena odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -a. Przed -a jest twarda lub neutralna spółgłoska.:
  mama, dcéra, vnučka, rodina, kniha, cesta, voda, ruka, noha, hlava, streda, sobota

Uwaga.: Kiedy w D. l.m. nie ma końcówki, pozostaje sam rdzeń słowa.

• mama → mám
• kniha → kníh
• ruka → rúk
• noha → nôh

Wzór ulica

Zgodnie z wzorem ulica odmieniamy:

• Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na {1}. Przed {1} jest miękka społgłoska.:
  práca, stanica, schôdza, tabuľa, ruža, cibuľa, vaňa, fľaša, nedeľa, chvíľa

Uwaga.: Kiedy w D. l.m. nie ma końcówki, pozostaje sam rdzeń słowa.

• stanica → staníc
• tabuľa → tabúľ
• fľaša → fliaš
• chvíľa → chvíľ

Wzór dlaň

Zgodnie z wzorem dlaň odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę. W M. l.m. są zakończone -e (dlane):
  pieseň, loď, báseň, reportáž, posteľ, predpoveď

Wzór kosť

Zgodnie z wzorem kosť odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę. W M. l.m. są zakończone na -i (kosti):
  vec, noc, step, pomoc, zmes, radosť, krv

Wzór gazdiná

Zgodnie z wzorem gazdiná odmieniamy:

• Niewielką liczbę rzeczowniki rodzaju żeńskiego – głównie nazwy osób pochodzące z kresu feudalnego.:
  princezná, kráľovná, cisárovná, šľachtičná, stryná

Wzór idea

Czasem wyodrębnia się deklinacja wdług wzoru idea. Zgodnie z wzorem idea odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju żeńskiego obcego pochodzenia zakończone na -ea, -oa, -ua:
  orchidea, Andrea, aloa, Nikaragua, Ikea

Odrębne wzory odmiany mają wyrazy mať (mať) i pani (pani).

Uwaga: Rzeczownik pani odmieniamy tylko wtedy, kiedy występuje samodzielnie. Jeżeli jest połączone z imieniem, nie jest odmieniane.

• to je pani Malá
• ideme od pani Malej
• ideme k pani Malej
• vidím pani Malú

Rodzaj nijaki Liczba pojedyncza

Rodzaj nijaki liczba mnoga

Wzór mesto

Zgodnie z wzorem mesto odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -o:
  auto, koleso, jablko, Slovensko, kakao, drevo, dielo, vedro, oko, ucho, brucho, mydlo
• wyrazy obcego pochodzenia zakończona na -on lub -um:
  epiteton, múzeum

Wzór srdce

Zgodnie z wzorem srdce odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -e:
  vajce, more, nástupište, pole

Wzór vysvedčenie

Zgodnie z wzorem vysvedčenie odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -ie:
  lístie, stretnutie, zahraničie, námestie, umenie

Końcówki są zawsze długie, niezgodne z prawidłem rytmicznego skracania głosek.

Wzór dievča

Zgodnie z wzorem dievča odmieniamy:

• rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -a albo -ä:
  dieťa, zviera, páža, knieža, mláďa, kura, žriebä

Uwaga: Wyraz dieťa ma w l.m. następujące formy::
deti, detí, deťom, deti, o deťoch, s deťmi

Pluralia tantum

Niektóre rzeczowniki występują tylko w liczbie mnogiej, mimo tego, że nazywają jeden przedmiot:

• tie nohavice
• tie plavky
• tie šaty
• tie okuliare
• tie nožnice
• tie pľúca
• tie Košice

• Čo je to? To sú okuliare.
• Aké sú okuliare? Okuliare sú nové.
• Čie sú to okuliare? Okuliare sú mamine.
• Tie okuliare sú nové a mamine.

Te rzeczowniki nie maja liczby pojedynczej, tylko wyłącznie mnogą. Odmieniamy je również tylko w liczbie mnogiej.

Pluralia tantum:

Zauważ:

Jeden przedmiot (Pluralia tantum)

• nohavice
• plavky
• nohavičky
• slipy
• rifle
• šaty

więcej przedmiotów

• rukavice ( jedna rukavica, dve rukavice)
• topánky ( jedna topánka, dve topánky)
• čižmy ( jedna čižma, dve čižmy)
• ponožky ( jedna ponožka, dve ponožky)

Z pluralia tantum często spotykamy się w nazwach geograficznych.

• mesto Košice
• mesto Levice
• mesto Trenčianske Teplice
• pohorie Vysoké Tatry
• pohorie Nízke Tatry
• Alpy, Benátky, Atény, Piešťany, Donovaly, Kúty...

Nazwy zawodów żeńskich

Nazwy zawodów rodzaju żeńskiego tworzy się za pomocą przyrostka {1}:

• lekár → lekárka
• predavač → predavačka
• kuchár → kuchárka
• učiteľ → učiteľka
• podnikateľ → podnikateľka
• kuchár → kuchárka
• pekár → pekárka
• manažér → manažérka
• sekretár → sekretárka
• policajt → policajtka
• prekladateľ → prekladateľka
• fotograf → fotografka

Jeżeli w męskiej nazwie zawodu na koncu pojawia się na {1}, {1} zachodzi oboczność do {2}. Następnie dodaje się przyrostek {3}:

• právnik → právnička
• pokladník → pokladníčka
• čašník → čašníčka
• tanečník → tanečníčka
• lekárnik → lekárnička
• informatik → informatička
• chemik → chemička

Zdrobnienia

W rozmowach z dziećmi często używamy zdrobnień i znajomych adresów. Zdrobnienia to słowa określające małe i maleńkie rzeczy. Oprócz znaczenia merytorycznego przyrostek zdrobnieniowy ma także znaczenie ekspresyjne, wyraża pozytywną lub ironicznie negatywną postawę emocjonalną mówiącego. Występują zarówno w mowie dzieci, jak i dorosłych.

• Kde máš autíčka, Janko?
• Páči sa ti tento domček pre bábiky?
• Aké krásne dieťatko!
• Kde máš mamičku?
• itd.

Od jednego wyrazu można nieraz utworzyć więcej zdrobnień:

• Zuzana → Zuzka, Zuzička, Zuzanka…
• ruka → rúčka, ručička…
• mama → mamka, mamička, mamulienka…
• otec → otecko
• tato → tatko, tatíčko

Rzeczowniki odczasownikowe

Oznaczają nazwy czynności ale mają formę rzeczownika. Można je łatwo utworzyć: od bezokolicznika písať odejmujemy -ť i dodajemy przyrostek -nie lub -tie: písanie. Wszystkie są rodzaju nijakiego i odmieniają się według wzoru vysvedčenie. Obejmuje ich zasada rytmicznego skracania sylab: zapnúť - zapnutie.

písať + A	To je program na písanie + G
písať text	To je program na písanie textu. To jest program do pisania tekstu.

počúvať + A	To je program na počúvanie + G
počúvať hudbu	To je program na počúvanie hudby. To jest program do słuchania muzyki.

Uwaga:

• kresliť → kreslenie
• vidieť → videnie
• zapnúť → zapnutie
• vypnúť → vypnutie