O języku

Dialekty (gwary) słowackie są lokalnymi odmianami języka słowackiego. Służą do porozumiewania się na określonym terenie, w codziennych kontaktach z najbliższym otoczeniem. Słowackie gwary do dzisiaj funkcjonują i są przekazywane z pokolenia na pokolenia w formie ustnej, chociaż w stopniu mniejszym niż w dawniej. Słowackie dialekty dzieli się na trzy podstawowe grupy:

Klasyfikacja gwar słowackich:

a. dialekty zachodniosłowackie

Gwary zachodniosłowackie obejmują zasięgiem rejon trnawski, nitrzański, trenczyński, myjawski oraz inne.

20. gwary górnotrenczańskie
21. gwary dolnotrenczańskie
22. gwary poważskie
23. gwary średnionitrzańskie
24. gwary dolnonitrzańskie
25. gwary regionu trnawskiego
26. gwary zahorskie

b. dialekty środkowosłowackie

Gwarami środkowosłowackimi posługuje się ludność w rejonie Liptowa, Orawy, Turcza, Tekowa, Hontu, Novohradu, Gemeru, regionu zwoleńskiego.

10. gwary liptowskie
11. gwary orawskie
12. gwary turczańskie
13. gwary górnonitrzańskie
14. gwary zwoleńskie
15. gwary tekowskie
16. gwara hontiańska
17. gwary novohradskie
18. gwary gemerskie

c. dialekty wschodniosłowackie

Dialekty wschodniosłowackie obejmują rejon wokół miast Spiš, Šariš, Zemplín i Abov.

30. gwary spiskie
31. gwary abowskie
32. gwary sariszskie
33. gwara zemplinska
34. gwara sotacka
35. gwary użskie
36. rejon gwar góralskich
37. region gwar ukraińskich
38. rejony zróżnicowane gwarowo
39. rejon gwar węgierskich

Te grupy gwarowe przy dalszym podziale wykazują bogactwo i zróżnicowanie („Čo dedina, to reč iná“ – „co wieś to inny język”), przy czym wysoki stopień podziału zaznacza się przede wszystkim w rejonach górskich. Właśnie na terenach górskich w przeszłości dochodziło do pewnej izolacji (językowej) mieszkańców poszczególnych regionów. Do tej specyfikacji należy doliczyć przemiany społeczne, migrację ludności, kolonizację, przenikanie różnych typów gwar, zmiany w strukturze zatrudnienia ludności, wpływ sąsiednich słowiańskich i niesłowiańskich języków itd. W zależności od znaczenia dialektu i wszystkich jego cech charakterystycznych można do tych grup zaliczyć także słowackie gwary występujące na terenie Węgier, Serbii, Chorwacji, Rumunii, Bułgarii i innych krajach, w których w przeszłości dochodziło do przemieszczania się wielkich grup ludzkich. Przy niewielkiej liczbie zabytków piśmiennictwa, gwary słowackie są podstawowym źródłem słowackiej gramatyki historycznej.

dialekt zachodniosłowacki

O ślubie

Nuž ale, ke com si ho vivoliua, no tak, teda bude že jako svadba. Tak, v Malackách bívali jarmaki, tak sem si k téj svadbje, on sa visuoviu, že ked aj svadba nebude z muzikú, ale nevjesta musí bid ovjenčená. No tag musela sem do tích Malaceg ít a pokúpit si to, co nevjestička potrebuje. Žeňichovi košilu a on zas prsté ki, ja péra do vjenca a paprika a rúžički a fšelico. Poščal mi štiri koruni na papriku, lebo už mi nezbili. A to mi bude vitíkat asi po celí život, že mi poščal štiri koruni na papriku.

Tak teda došua domú, našua si kerá mi uvjeje vjenec, kerá mi šati ušije, kerá mňa teda obleče. A mňeua sem ušetreních z Rakú z repi pjecto korún. Za to sem si robiua tú svadbičku. Nakúpiua, uš cukr, pekar ňeco upékeu. Roďičú sem mňeua v Jabuoňovém, museua sem ít bez žeňícha ich volat. A šecko zestaviua si sama.

dialekty środkowosłowacki (Vyšná Boca)

Król Mateusz i baca

Prišľi valasi, bača dau každímu robotu. Jeden navariu halušiek a potom si sadli gu večeri. Král museu ťie s ňimi.

Jedli, jedli a ako jedli, Maťiaž viličkou si vzau škvarku o druhího kraja, ďe bača jeu. A bača mu pac po ruki: „U ná si misí každí zo svojho kraja jesť.“ Maťiaž ňidž ňepovedau, ale nahau tak.

Keť potom král prišieu domou na svoj dvor, dau urobiď velkú hosťinu a zavolau i baču. Pekňe ho preobliekli, tag abi hosťia ňeveďeli chto je a keď už mali sadaď za stuol, Maťiaš král ho napomenú: „Vieš, čo si so mnou urobiu, ke com poblúďiu na polovački? Ak ťi to istuo ňeurobíš jednemu mojmu miňistrovi, čo tiež vždi druhímu spod úzd berie, buďeš sťaťí.“

gwary wschodniosłowackie (Záhradné)

Wspomnienia z dzieciństwa

No tag od maľučka, jak som bula, hej? Ja som rodzena f Sordoku. Virosla som, ta bulo... veľki valal, dvačislovi. Dva čisla buľi. A som bula najkrajša dzifka i najbriča dzifka. Bo vecej ňebulo f calim valaľe. No a potim uš som ta kuščičko začala dzifčic, pochodzila som. Britka som ňebula, šumna som ňebula, no aľe frajira som mohla mac. A hej, no ta uš, ve com dorosla, tag mi bulo ośemnac rokoch som śe vidala do Zahradneho, dakedi to bul Šedikart. No muža som dostala, on bul toten, ňe ťesar, aľe kolar. Koľesar, hej. Mala som potim dzeci...

No a tak som mala jedno, druhe, trece, štvarte, pijate, šeste, śidme, osme, dzevjate. Že som teľo. No kuščičko zme maľi źemoch, aľe to bulo slabo, tagže som muśela tote kravi chovadz na cherbece. Tak som, rano som porodzila a o tidzeň som bula v ľeśe. A tri kilometre som ňesla zajdu na sebe, ze stražu. Taku že mohla mac pejdześat kila. A tri kilometre som ju ňesla do Zahradneho a pul druha tižňa tag bulo dzifčecu. No, to bulo jedno, som śe trapila.