Rzeczowniki

Rzeczowniki nazywają osoby, zwierzęta, przedmioty, uczucia, zjawiska.

Podział rzeczowników:

pospolite	nie są nazwami własnymi piszemy je małą literą	`človek`, `učiteľ`, `pes`, `dom`, `strom`, `kniha`, `škola`, `mesiac`, `leto`, `pondelok`, `január`
własne	nazwy poszczególnych osób zwierząt, nazw geograficznych, miejsc itd. – nazwy jednostkowe. Pisane wielką literą. Nazw dni tygodnia, miesięcy nie są nazwami własnymi.	`Zuzana`, `Dunčo`, `Vysoké` `Tatry`, `Bratislava`, `Slovensko`, `Vianoce`, `Veľká` `noc`
konkretne	nazywają osoby, zwierzęta, rzeczy itd Można zaobserwować je w otoczeniu za pomocą zmysłów.	`brat`, `Karol`, `mačka`, `pes`, `ryba`, `zajac`, `stôl`, `dom`, `kniha`, `škola`
abstrakcyjne	Rzeczowniki niekonkretne, oderwane , zjawiska psychiczne, uogólnienia, cechy czynności – nie można dostrzec ich za pomocą zmysłów.	`zdravie`, `múdrosť`, `šťastie`, `láska`, `leto`, `prázdniny`, `matematika`

Odmiana rzeczowników

Rzeczowniki w języku słowackim odmieniają się według określonych wzorców. Każdy rodzaj gramatyczny (męski, żeński i nijaki) ma swój własny wzór odmiany. Trzeba więc wiedzieć jakiego rodzaju jest rzeczownik, według którego wzoru się odmienia. Tylko to umożliwia właściwe stosowanie rzeczowników.

Np. rzeczownik mama odmienia się według wzoru žena.

	Liczba pojedyncza	liczba mnoga
	`žena`
N	žena	ženy
G	ženy	žien
D	žene	ženám
A	ženu	ženy
L (o)	žene	ženách
I (so)	ženou	ženami

	Liczba pojedyncza	liczba mnoga
	`mama`
N	mama	mamy
G	mamy	mám
D	mame	mamám
A	mamu	mamy
L (o)	mame	mamách
I (so)	mamou	mamami

Też: babka, vnučka, dcéra, rodina, priateľka...

Rzeczownik chlapec odmienia się zgodnie z wzorem chlap.

	Liczba pojedyncza	liczba mnoga
	`chlap`
N	chlap	chlapi
G	chlapa	chlapov
D	chlapovi	chlapom
A	chlapa	chlapov
L (o)	chlapovi	chlapoch
I (so)	chlapom	chlapmi

	Liczba pojedyncza	liczba mnoga
	`chlapec`
N	chlapec	chlapci
G	chlapca	chlapcov
D	chlapcovi	chlapcom
A	chlapca	chlapcov
L (o)	chlapcovi	chlapcoch
I (so)	chlapcom	chlapcami ^?

Też: vnuk, dedko, otec, syn, priateľ, študent, muž...

Wzory deklinacji rzeczowników

Rodzaj męski

		rzeczowniki żywotne		rzeczowniki nieżywotne		Rzeczowniki obcego pochodzenia
		`chlap`	`hrdina`	`dub`	`stroj`	`kuli`
Liczba pojedyncza	N	chlap	hrdin-a	dub	stroj	kuli
	G	chlap-a	hrdin-u	dub-a	stroj-a	kuli-ho
	D	chlap-ovi	hrdin-ovi	dub-u	stroj-u	kuli-mu
	A	chlap-a	hrdin-u	dub	stroj	kuli-ho
	L	chlap-ovi	hrdin-ovi	dub-e	stroj-i	kuli-m
	I	chlap-om	hrdin-om	dub-om	stroj-om	kuli-m
liczba mnoga	N	chlap-i	hrdin-ovia	dub-y	stroj-e	kuli-ovia
	G	chlap-ov	hrdin-ov	dub-ov	stroj-ov	kuli-ov
	D	chlap-om	hrdin-om	dub-om	stroj-om	kuli-om
	A	chlap-ov	hrdin-ov	dub-y	stroj-e	kuli-ov
	L	chlap-och	hrdin-och	dub-och	stroj-och	kuli-och
	I	chlap-mi	hrdin-ami	dub-mi	stroj-mi	kuli-ami

Pomoc:

Rodzaj męski
Żywotne ^?	Nieżywotne ^?
kończą się spółgłoską lub na –o `chlap`, `chlapec`, `otec`, `brat`, `syn`, `učiteľ`, `spolužiak`, `priateľ`, `pes`, `lev`, `dedo`, `Jano`, `Martin` kończą się na –a `hrdina`, `hokejista`, `huslista`, `cyklista`, `vodca`, `sluha`	kończą się twardą lub neutralną spółgłoskę `dub`, `dom`, `strom`, `obraz`, `hrad`, `plot`, `stôl`, `vlak` kończą się miękką spółgłoską `stroj`, `kôš`, `oheň`, `nôž`, `čaj`, `počítač`

Rzeczowniki rodzaju męskiego nazywające zwierzęta w liczbie pojedynczej odmieniamy według wzoru chlap, w liczbie mnogiej według wzoru dub (jeżeli rzeczownik jest zakończony twardą lub neutralną spółgłoską) lub zgodnie z wzorem stroj (jeżeli rzeczownik kończy się spółgłoską miękką).

Wzór chlap

Zgodnie z wzorem chlap odmienimy:

rzeczowniki żywotne rodzaju meskiego, zakończone spółgłoską lub na -o:
chlapec, otec, syn, dedo, Jano, pes, vnuk, spolužiak
tylko w liczbie pojedynczej - rzeczowniki oznaczające zwierzęta:
pes, vlk, vták, lev, medveď, kôň

Uwaga.: Mianownik l. m. może mieć również końcówki -ovia (synovia, otcovia, dedovia...) i -ia (učitelia, bratia...).

Wzór hrdina

Zgodnie z wzorem hrdina odmieniamy:

rzeczowniki żywotne rodzaju męskiego, które są zakończone na -a:
sudca, sluha, hokejista, huslista

Uwaga.: Wyrazy zakończone na -ista mają w mianowniku l.m. końcówkę -i (huslisti, hokejisti...).

Wzór dub

Zgodnie z wzorem dub odmieniamy:

rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego, zakończone na spółgłoskę twardą lub obojętną.:
potok, dom, strom, obraz, autobus, trolejbus, pondelok, utorok, štvrtok, piatok
tylko w liczbie mnogiej - rzeczowniki oznaczające zwierzęta zakończone na spółgłoskę twardą lub neutralną:
slon, had, vlk, lev

Wzór stroj

Zgodnie z wzorem stroj odmieniamy:

Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego, zakończone na spółgłoskę miękką.:
kôš, oheň, nôž, čaj, počítač, dážď, máj, kameň
tylko w liczbie mnogiej - rzeczowniki oznaczające zwierzęta zakończone na spółgłoskę miękką:
medveď, kôň, mravec

Wzór kuli

Zgodnie z wzorem kuli odmieniamy:

rzeczowniki męskie obcego pochodzenia, męskie imiona i nazwiska zakończone na samogłoskę i, y, í, e, é, ä, ű, ö, ő:
pony, grizly, abbé, Škultéty, Goethe, Krčméry, Nietsche

Rodzaj żeński

Liczba pojedyncza
	`žena`	`ulica`	`dlaň`	`kosť`	`gazdiná`	`idea`
N	žen-a	ulic-a	dlaň	kosť	gazdin-á	ide-a
G	žen-y	ulic-e	dlan-e	kost-i	gazdin-ej	ide-y
D	žen-e	ulic-i	dlan-i	kost-i	gazdin-ej	ide-i
A	žen-u	ulic-u	dlaň	kosť	gazdin-ú	ide-u
L	žen-e	ulic-i	dlan-i	kost-i	gazdin-ej	ide-i
I	žen-ou	ulic-ou	dlaň-ou	kosť-ou	gazdin-ou	ide-ou
liczba mnoga
N	žen-y	ulic-e	dlan-e	kost-i	gazdin-é	ide-y
G	žien/-í	ulíc/-í	dlan-í	kost-í	gazdín	ide-í
D	žen-ám	ulic-iam	dlan-iam	kost-iam	gazdin-ám	ide-ám
A	žen-y	ulic-e	dlan-e	kost-i	gazdin-é	ide-y
L	žen-ách	ulic-iach	dlan-iach	kost-iach	gazdin-ách	ide-ách
I	žen-ami	ulic-ami	dlaň-ami	kosť-ami	gazdin-ami	ide-ami

Pomoc:

Rodzaj żeński
końcówka -a	kończący się spółgłoską
przed -a jest twarda lub neutralna spółgłoska `žena`, `voda`, `hlava`, `ruka`, `noha`, `chata`, `Bratislava`, `Nitra`, `rodina` przed -a jest miękka spółgłoska `ulica`, `práca`, `stanica`, `schôdza`, `tabuľa`, `ruža`, `cibuľa`, `vaňa`, `nedeľa`	w N (M.) l.m. mają końcówkę -e `dlaň`, `pieseň`, `loď`, `báseň` w N (M.) l.m. mają końcówkę -i `kosť`, `noc`, `krv`, `vlasť`

Wzór žena

Zgodnie z wzorem žena odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -a. Przed -a jest twarda lub neutralna spółgłoska.:
mama, dcéra, vnučka, rodina, kniha, cesta, voda, ruka, noha, hlava, streda, sobota

Uwaga.: Kiedy w D. l.m. nie ma końcówki, pozostaje sam rdzeń słowa.

mama - mám
kniha - kníh
ruka - rúk
noha - nôh

Wzór ulica

Zgodnie z wzorem ulica odmieniamy:

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -a. Przed -a jest miękka społgłoska.:
práca, stanica, schôdza, tabuľa, ruža, cibuľa, vaňa, fľaša, nedeľa, chvíľa

Uwaga.: Kiedy w D. l.m. nie ma końcówki, pozostaje sam rdzeń słowa.

stanica - staníc
tabuľa - tabúľ
fľaša - fliaš
chvíľa - chvíľ

Wzór dlaň

Zgodnie z wzorem dlaň odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę. W M. l.m. są zakończone -e (dlane):
pieseň, loď, báseň, reportáž, posteľ, predpoveď

Wzór kosť

Zgodnie z wzorem kosť odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę. W M. l.m. są zakończone na -i (kosti):
vec, noc, step, pomoc, zmes, radosť, krv

Wzór gazdiná

Zgodnie z wzorem gazdiná odmieniamy:

Niewielką liczbę rzeczowniki rodzaju żeńskiego – głównie nazwy osób pochodzące z kresu feudalnego.:
princezná, kráľovná, cisárovná, šľachtičná, stryná

Wzór idea

Czasem wyodrębnia się deklinacja wdług wzoru idea. Zgodnie z wzorem idea odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju żeńskiego obcego pochodzenia zakończone na -ea, -oa, -ua:
orchidea, Andrea, aloa, Nikaragua, Ikea

Odrębne wzory odmiany mają wyrazy mať (mať) i pani (pani).

	Liczba pojedyncza	liczba mnoga
	`mať`
N	mať	mater-e
G	mater-e	mater-í
D	mater-i	mater-iam
A	mať	mater-e
L	mater-i	mater-iach
I	mater-ou	mater-ami

	Liczba pojedyncza	liczba mnoga
	`pani`
N	pan-i	pan-ie
G	pan-ej	pan-í
D	pan-ej	pan-iam
A	pan-iu	pan-ie
L	pan-ej	pan-iach
I	paň-ou	pan-iami

Uwaga: Rzeczownik pani odmieniamy tylko wtedy, kiedy występuje samodzielnie. Jeżeli jest połączone z imieniem, nie jest odmieniane.

to je pani Malá
ideme od pani Malej
ideme k pani Malej
vidím pani Malú

Rodzaj nijaki

Liczba pojedyncza
	`mest`-`o`	`srdce`	`vysvedčenie`	`dievča`
N	mest-o	srdc-e	vysvedčen-ie	dievč-a
G	mest-a	srdc-a	vysvedčen-ia	dievč-aťa
D	mest-u	srdc-u	vysvedčen-iu	dievč-aťu
A	mest-o	srdc-e	vysvedčen-ie	dievč-a
L	mest-e/-u	srdc-i	vysvedčen-í	dievč-ati
I	mest-om	srdc-om	vysvedčen-ím	dievčať-om
liczba mnoga
N	mest-á	srdc-ia	vysvedčen-ia	dievč-atá/-ence
G	miest/-í	sŕdc	vysvedčen-í	dievč-at/-eniec
D	mest-ám	srdc-iam	vysvedčen-iam	dievč-atám/-encom
A	mest-á	srdc-ia	vysvedčen-ia	dievč-atá/-ence
L	mest-ách	srdc-iach	vysvedčen-iach	dievč-atách/-encoch
I	mest-ami	srdc-ami	vysvedčen-iami	dievč-atami/-encami

Pomoc:

Rodzaj nijaki
końcówka -o, -on lub -um `mesto`, `auto`, `jablko`, `Slovensko`, `epiteton`, `múzeum` końcówka -e `srdce`, `vajce`, `more`, `nástupište`, `pole` końcówka -ie `vysvedčenie`, `lístie`, `stretnutie`, `námestie`, `umenie` końcówka –a lub -ä `dievča`, `dieťa`, `zviera`, `kura`, `žriebä`

Wzór mesto

Zgodnie z wzorem mesto odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -o:
auto, koleso, jablko, Slovensko, kakao, drevo, dielo, vedro, oko, ucho, brucho, mydlo
wyrazy obcego pochodzenia zakończona na -on lub -um:
epiteton, múzeum

Wzór srdce

Zgodnie z wzorem srdce odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -e:
vajce, more, nástupište, pole

Wzór vysvedčenie

Zgodnie z wzorem vysvedčenie odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -ie:
lístie, stretnutie, zahraničie, námestie, umenie

Końcówki są zawsze długie, niezgodne z prawidłem rytmicznego skracania głosek.

Wzór dievča

Zgodnie z wzorem dievča odmieniamy:

rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -a albo -ä:
dieťa, zviera, páža, knieža, mláďa, kura, žriebä

Uwaga: Wyraz dieťa ma w l.m. następujące formy:
deti, detí, deťom, deti, o deťoch, s deťmi.

Pluralia tantum

Niektóre rzeczowniki występują tylko w liczbie mnogiej, mimo tego, że nazywają jeden przedmiot:

tie nohavice, tie plavky, tie šaty, tie okuliare, tie nožnice, tie pľúca, tie Košice

Čo je to? To sú okuliare.
Aké sú okuliare? Okuliare sú nové.
Čie sú to okuliare? Okuliare sú mamine.
Tie okuliare sú nové a mamine.

Te rzeczowniki nie maja liczby pojedynczej, tylko wyłącznie mnogą. Odmieniamy je również tylko w liczbie mnogiej.

Pluralia tantum:

jedny nohavice

dvoje nohavice

Zauważ:

Jeden przedmiot (Pluralia tantum)	więcej przedmiotów
`nohavice` `plavky` `nohavičky` `slipy` `rifle` `šaty`	`rukavice` (`jedna` `rukavica`, `dve` `rukavice`) `topánky` (`jedna` `topánka`, `dve` `topánky`) `čižmy` (`jedna` `čižma`, `dve` `čižmy`) `ponožky` (`jedna` `ponožka`, `dve` `ponožky`)

Z pluralia tantum często spotykamy się w nazwach geograficznych.

mesto Košice
mesto Levice
mesto Trenčianske Teplice
pohorie Vysoké Tatry
pohorie Nízke Tatry
Alpy, Benátky, Atény, Piešťany, Donovaly, Kúty...

Nazwy zawodów żeńskich

Nazwy żeńskich zawodów tworzy się, dodając przyrostek -ka do nazwy zawodu męskiego:

lekár - lekárka
predavač - predavačka
kuchár - kuchárka
učiteľ - učiteľka
podnikateľ - podnikateľka
kuchár - kuchárka
pekár - pekárka
manažér - manažérka
sekretár - sekretárka
policajt - policajtka
prekladateľ - prekladateľka
fotograf - fotografka

Jeżeli w męskiej nazwie zawodu na koncu pojawia się na -k, -k zachodzi oboczność do –č. Następnie dodaje się przyrostek -ka:

právnik - právnička
pokladník - pokladníčka
čašník - čašníčka
tanečník - tanečníčka
lekárnik - lekárnička
informatik - informatička
chemik - chemička

Zdrobnienia

W rozmowach z dziećmi często pojawiają się zdrobnienia i zwroty familiarne.

auto - autíčko	auto - auteczko
dom - domček	dom - domeczek
dieťa - dieťatko	dieťa - dieciątko
mama - mamička	mama - mamusia

Kde máš autíčka, Janko?
Páči sa ti tento domček pre bábiky?
Aké krásne dieťatko!
Kde máš mamičku?
itd.

dom

domček

strom

stromček

auto

autíčko

posteľ

postieľka

Od jednego wyrazu można nieraz utworzyć więcej zdrobnień:

Zuzana - Zuzka, Zuzička, Zuzanka...
ruka - rúčka, ručička...
mama - mamka, mamička, mamulienka...
otec - otecko
tato - tatko, tatíčko

Rzeczowniki odczasownikowe

Oznaczają nazwy czynności ale mają formę rzeczownika. Można je łatwo utworzyć: od bezokolicznika písať odejmujemy -ť i dodajemy przyrostek -nie lub -tie: písanie. Wszystkie są rodzaju nijakiego i odmieniają się według wzoru vysvedčenie. Obejmuje ich zasada rytmicznego skracania sylab: zapnúť - zapnutie.

`písať` + `A`	`To` `je` `program` `na` `písanie` + `G`
`písať` `text`	`To` `je` `program` `na` `písanie` `textu`. To jest program do pisania tekstu.

`počúvať` + `A`	`To` `je` `program` `na` `počúvanie` + `G`
`počúvať` `hudbu`	`To` `je` `program` `na` `počúvanie` `hudby`. To jest program do słuchania muzyki.

Uwaga:
kresliť - kreslenie, vidieť - videnie, zapnúť - zapnutie, vypnúť - vypnutie