Kazoj
En la slovaka ekzistas 6 kazoj, kiujn oni tradicie numerigas:
- 1a kazo - Nominativo (N)
- 2a kazo - genitivo (G)
- 3a kazo - dativo (D)
- 4a kazo - akuzativo (A)
- 6a kazo - lokativo (L)
- 7a kazo - instrumentalo (I)
La kvina kazo vokativo nuntempe estas apenaŭ uzata. Ĝian funkcion (esprimon de alparolo) transprenis nominativo.
Ako sa máte, pán Kováč? Kde bývaš, Zuzka? Otec, kedy prídeš?
Nur kelkaj formoj de vokativo konserviĝis kaj estas daŭre uzataj:
Nominativo
La nominativo estas la unua kazo en la slovaka. La nominativo ĉiam indikiĝas en vortaroj kiel la baza formo de deklinaciita vorto. Ĝi respondas al la demando: kto? čo?
La subjekto de frazo ĝenerale estas en nominativa formo.
Tá žena je pekná. Žiak píše úlohu. Slovensko leží v strednej Európe.
La nominativo ankaŭ uziĝas por formala parolado (nominativo preskaŭ entute anstataŭis la antaŭe-uzitan kvinan kazon - la vokativo)
Genitivo
La genitivo estas la dua kazo en la slovaka. Ni demandas per: koho? čoho? Ekzemple:
La genitivo ankaŭ uziĝas por esprimi posedon:
Lenka má knihu. To je kniha Lenky. Môj otec má auto. To je auto môjho otca.
Lenka -> To je dom Lenky. Peter -> To je auto Petra. žiak -> To je zošit žiaka. priatelia -> To sú knihy priateľov. môj priateľ -> To je pes môjho priateľa.
Vidu ankaŭ: Deklinaciado de personaj pronomoj
Dativo
La dativo estas la tria kazo en la slovaka. Ni demandas per: komu? čomu?
| Daj bratovi knihu. | Donu la libron al via frato. |
| Toto tričko sa mi páči. | Mi ŝatas ĉi tiun t-ĉemizon. |
| Páčia sa vám tieto nohavice? | Ĉu vi ŝatas ĉi tiun pantalonon? |
| Zuzke sa tieto nohavice nepáčia. | Zuzka ne ŝatas ĉi tiun pantalonon. |
Akuzativo
La akuzativo estas la kvara, kaj unu el la plej uzataj kazoj en la slovaka. Ĝi indikas rektan objekton (t.e. objekton rekte trafita de ago). Ĝi uziĝas kun verboj kiel vidieť, robiť, mať....
Peter, čo vidíš na tejto fotografii? Je tam môj otec, moja mama a naše auto. (N)Vidím môjho otca, moju mamu a naše auto. (A)Sú tam jeho študenti, jej deti a ich knihy. (N)Vidím jeho študentov, jej deti a ich knihy. (A)Kde je moja kniha? (N)Ja mám tvoju knihu. (A)Čo robíš? Robím domácu úlohu. (A)
Lokativo
La lokativo estas la sesa kazo en la slovaka. Ni demandas per: o kom? o čom?
La lokativo ĈIAM uziĝas kun prepozicio. Gxi estas prepozicia kazo.
Rozprávame sa o prázdninách. Kde je Zuzka? Zuzka je v škole. Na námestí sa koná koncert. Kde bývaš? Bývam v Bratislave.
Ĝi ankaŭ uziĝas por tempaj esprimoj:
Ráno vstávam o siedmej. O dvanástej obedujeme. Prídem po piatej hodine.
Instrumentalo
Instrumentalo estas la sepa kazo en la slovaka. Per ĝi oni esprimas cirkonstancojn de loko, tempo, ilo, rimedo aŭ kaŭzo. Ni demandas per: {1}
La instrumentala sen prepozicio (kým? čím?) esprimas manieron, t.e. la rimedon de transporto, pago, ktp.
byť niečím/niekým stať sa niečím/niekým zaoberať sa niečím/niekým živiť sa niečím inšpirovať sa niečím/niekým cestovať niečím platiť niečím prekvapiť niečím zásobovať niečím pokrývať niečím dláždiť niečím zabávať niečím
Čím cestuješ do školy? Cestujem autobusom/vlakom/električkou. Môžem platiť kreditnou kartou? Po meste turisti cestujú taxíkmi. Píšeme farebnými ceruzkami. Nejedz rukami. Deti sa utierajú uterákmi. Nezaoberáme sa parciálnymi problémami. Študenti prekvapili originálnymi nápadmi. Inšpiruje sa bojovými umeniami. Bufet zásobujeme minerálkami.
Instrumentalo povas uziĝi kun la prepozicioj:
S kým ideš do mesta? Idem s bratom. Karol sa stretol s priateľmi. Rozprávam sa so spolužiakmi. Dieťa sa hrá s hračkami. Rozprávame sa s priateľmi a kamarátmi pri káve. Parkujeme pred vašimi oknami. Nové obchodné centrum stavajú za záhradami. Pod nohami máme pevnú zem. Vietor zúril nad lesmi a horami. Medzi domami je krásny park.
Ni devas distingi:
S kým ideš do školy? S priateľmi. = Ja a priatelia ideme do školy. Čím/ako ideš do školy? Autobusom. = Ja idem do školy autobusom. = per buso
La prepozicio “s” havas vokalan formon antaŭ vortoj, kiuj komenciĝas per s, š, z, ž (por plifaciligi elparolon). La vokala formo “so” elparoliĝas kiel [zo], ekz.:
so svetrom [zo svetrom] so školou [zo školou] so záhradou [zo záhradou] so žiakmi [zo žiakmi]
La prepozicioj pod, nad, pred, za, medzi havas spacan signifon. Ilin sekvas instrumentalo, kiam temas pri loko (kie?). La prepozicioj pred kaj medzi havas ankaŭ tempan signifon:
Prišla som skoro, ešte pred študentkami. Medzi štvrtou a šiestou (hodinou) sme boli na večeri.